Hij is de duurste levende kunstenaar: Jeff Koons. Zijn ‘Balloon Dog (Orange)’ uit 1994-2000 bracht op een veiling in 2013 ruim 58 miljoen dollar op. Needless to say, zijn andere kunstwerken verkopen ook best lekker. In de jaren 70 en 80 maakte de Amerikaanse kunstenaar furore door alledaagse objecten als stofzuigers en speelgoed in musea neer te zetten en ze tot kunst te bombarderen. Just because he said so. Koons is hiermee de hedendaagse erfgenaam van Marcel Duchamp en diens Readymades. In de decennia die volgden, bouwde de voormalig beurshandelaar (yup, Koons is een man van vele talenten) een klein imperium op: hij opende – net als Andy Warhol – een soort fabriek waar zijn kunstwerken door een veelkoppig team worden geproduceerd. Hij is de schepper van het idee voor een werk, zijn personeel voert alles uit volgens hyper-nauwkeurige instructies. De laatste jaren houdt Koons zich voornamelijk bezig met zijn serie ‘Gazing Balls’ – een van de schilderijen uit die serie is nu voor het eerst in Nederland te zien, in de Nieuwe Kerk in Amsterdam.
GO | NO GO #101: De blauwe ballen van Jeff Koons
Gaan of niet gaan: dat bepaal je zelf. Wij geven je – met een kritische blik – tips voor tentoonstellingen. Deze keer zijn we in de Nieuwe Kerk voor het ‘Meesterwerk’ van 2018: Jeff Koons’ Gazing Ball.
De volledige titel van het werk is ‘Gazing Ball (Perugino Madonna and Child with Four Saints)’, een verwijzing naar het originele schilderij van Perugino uit 1500-01. Want laten we iets heel helder maken: Koons heeft een altaarstuk van de Italiaanse renaissanceschilder één-op-één gekopieerd en daar vervolgens een klein plankje met blauwe bol op gemonteerd. Dat is wat je ziet. Maar het ene kopietje is het andere niet; elke verfstreek, elk detail is minutieus met de hand nageschilderd. Het heeft dan ook ongeveer een jaar gekost om het schilderij te maken. De toevoeging van de ‘Gazing Ball’ maakt het tweedimensionale werk opeens driedimensionaal en zorgt natuurlijk voor een directe connectie met de bezoeker: je ziet jezelf via de weerspiegelende bol opeens in een “eeuwenoud” meesterwerk staan. Sappig detail: Koons heeft het origineel nooit met eigen ogen gezien, alleen in hi-res via de digitale weg.
Misschien denk je nu, wat is er bijzonder aan de toevoeging van een blauwe globe in Koons’ gekopieerde kunstwerk? De ‘Gazing Ball’ lijkt op het gezicht misschien een goedkoop selfie-stimulerend trucje, maar de reflecterende, vervormende bol (ook wel een convex genaamd) staat eigenlijk in een lange kunsthistorische traditie. Een vroeg voorbeeld in West-Europese kunst is het geweldige Arnolfini-portret van Jan van Eyck uit 1434, waarop we een echtpaar (of de voorouders van Vladimir Poetin, want zeg nou zelf – twinning) zien. Natuurlijk kijken we eerst lang naar het koppel en het superschattige hondje aan hun voeten. Maar als we even verder kijken, valt ons iets op: de convex achterin, met daarin een zelfportret van de schilder! Vier jaar later zien we exact hetzelfde terug in het schilderij van Johannes de Doper door Robert Campins. En daar houdt het niet op. De ultieme convex mirror selfie moet wel die van Parmigianino uit 1524 zijn, gevolgd door het zelfportret van MC Escher uit 1921. Mocht je dus naar het werk van Koons kijken en denken: oké, het schilderij is misschien gekopieerd, maar de reflecterende bol is tenminste origineel – niet dus. Maar hey, beter goed gestolen dan slecht bedacht, toch?
Je kunt je kont niet keren in Amsterdam de afgelopen maanden of je komt wel iets van Jeff Koons tegen. Uitgestald in de etalage van de Louis Vuitton-boetiek in de P.C. Hooftstraat en achter de ramen van de Bijenkorf (zie foto hierboven) tijdens de Kerstdagen, en nu dus als artistiek altaarstuk in de Nieuwe Kerk op de Dam. Het is alsof Koons een totale Amsterdam take-over heeft georkestreerd. Maar hoe leuk wij het kunsthistorisch verantwoorde concept van de ‘Gazing Balls’ ook vinden, enough is enough. De afgelopen vijf jaar heeft Koons zo’n vijftig schilderijen met ‘Gazing Balls’ gemaakt, die hem – hold on to your knickers – stuk voor stuk tot drie miljoen hebben opgeleverd. Vooruit, deze expositie pakken we nog even mee – de Nieuwe Kerk is een beduidend meer indrukwekkende omgeving voor Koons’ werk dan de etalage van een warenhuis – maar hierna is het genoeg geweest met de blauwe ballen wat ons betreft. Next!
Zelf bezoeken?
De NRC heeft een fantastisch artikel geschreven over de tentoonstelling in de Nieuwe Kerk en de carrière van de kunstenaar, waarin Koons zelf ook aan het woord komt. “Hij vertelt over zijn eerste ontmoeting met Manets Olympia, nog altijd een van zijn lievelingsschilderijen. „Een leraar legde uit hoe de zwarte kat en het boeket bloemen in negentiende-eeuws Frankrijk verwezen naar haar rol als prostituee. En dat de houding van de vrouw refereerde aan een schilderij van Goya. Het was het moment dat ik besloot dat ik ook zo’n Renaissance-persoon wilde zijn – een dilettant die open staat voor alles en in alle kunstvormen interesse toont. Opeens ontdekte ik dat ik me kon gaan bezighouden met filosofie en fysica en esthetica en psychologie. Want kunst legt verbanden met alle geesteswetenschappen. Mijn leven explodeerde.” Lees hier verder.