Jan “Meester van de troep” Henderikse heeft in het Stedelijk Museum Schiedam een overzichtstentoonstelling met zijn werk vanaf de jaren 50 tot nu. Henderikse begon zijn carrière als Materie-kunstenaar: een stroming waarbij de kunstenaars niet alleen voor verf kiezen, maar ook voor zand, gips en bijvoorbeeld touw. In de jaren 60 is hij onderdeel van de internationale ZERO beweging (nul-groep in Nederland), bestaande uit Jan Schoonhoven, Henk Peeters, Armando, herman de vries en hijzelf. Zij reageerden tegen de bestaande expressieve kunst van de CoBrA en gingen kunst maken die zich kenmerkte door herhaling en het gebruik van alledaagse artikelen, zoals bijvoorbeeld autobanden, muntjes en bierkratjes. Henderikse heeft dit tot in extrema doorgevoerd en kan inmiddels met alle recht “de prullaria-koning” genoemd worden. Allerlei troepjes die wij al snel weg zouden weggooien, vormen de kern van zijn werk.
GO | NO GO #106: Prullaria in het museum
Gaan of niet gaan: dat bepaal je zelf. Wij geven je – met een kritische blik – tips voor tentoonstellingen. Deze keer sprongen we in de trein naar Schiedam om daar in het Stedelijk Museum Schiedam de expositie ‘Alles en Niets’ van Jan Henderikse te bekijken.
Op een hele laagdrempelige manier leer je in deze tentoonstelling over het doldwaze creatieve werk van Henderikse. De tentoonstelling spreidt zich uit over meerdere grote zalen aan de linkerkant van het museum. De werken hangen netjes naast elkaar aan de wand, wat wel zo prettig is, omdat sommige werken al druk genoeg op zichzelf zijn. Wij zien nog steeds sterretjes van de vierkante meter hout die helemaal volgeplakt is met 1 euro-speelgoed. Maar er is wel structuur in zijn verzamelwoede te vinden; zo vormen de plaatsen waar Henderikse heeft gewoond een belangrijke lijn door de expositie; we zien dollars, nummerplaten en allerlei andere voorwerpen uit bijvoorbeeld Curacao, New York, Antwerpen en Duitsland.
De tentoonstelling is een plezier om doorheen te lopen; je ziet al het werk van Henderikse in één keer, zonder dat het een saai chronologisch overzicht wordt. Dat komt natuurlijk ook door het werk zelf, dat speels, gek en kleurrijk is. Hoe gezellig het oogt, het moet enorm lastig zijn om uit deze chaos een overzichtelijke expositie te maken. Maar dat is gelukt! Waar de benedenzalen iets “netter” zijn ingericht, zijn vooral de twee bovenste zalen een mini-feestje om te zien. Dit komt vooral doordat er gekozen is voor een iets lossere opstelling en het werk zich daar uitermate goed voor leent. Zo is er bijvoorbeeld in de laatste zaal een installatie gemaakt met een houten huisje, kurken en neonlampen. Het huisje lijkt bezweken onder de enorme hoeveelheid kurken en ze stromen dan als een soort berg naar buiten toe. Wij kunnen alleen maar applaudisseren voor iemand die zoveel stuks van ons favoriete voorwerp bij elkaar brengt. We kunnen ons alleen maar afvragen wat er met alle wijn is gebeurd….
Een andere serie die wij erg leuk vinden, is ook in de bovenzaal te vinden: afgekeurde foto’s van reizigers van cruiseschepen. Henderikse, die hier stiekem de voorloper blijkt van Hans Eijkelboom, verzamelt foto’s die net niet door de keuring zijn gekomen . Je kent ze wel: de momenten waarop je in de Efteling een foto kunt laten maken wanneer je een vrije val maakt in de Python. Na afloop krijg je je foto te zien en kun je deze aanschaffen (of ritueel verbranden). Dit gebeurt niet alleen in de Efteling, maar dus ook bij het betreden van bijvoorbeeld een cruiseschip. Henderikse verzamelde de foto’s die niet door de geportretteerden werden meegenomen. Zo met z’n allen bij elkaar valt ineens op hoe kazig de foto’s nu werkelijk zijn. Ze zijn totaal niet uniek, genomen vanuit hetzelfde standpunt en alle vakantiegangers lijken plotseling angstaanjagend veel op elkaar. Dat hij de foto’s niet zelf heeft gemaakt past helemaal bij zijn werkwijze: kunst van afdankertjes.
Zelf bezoeken?
Wil je meer weten over de nul-groep waar Henderikse deel van uitmaakte? In 2015 organiseerde het Guggenheim (New York), Martin Gropius Bau (Berlijn) en het Stedelijk Museum (Amsterdam) samen een tentoonstelling over de internationale stroming. Op de tentoonstellingspagina van het Stedelijk vind je een overzichterlijke introductie in dit onderwerp: https://www.stedelijk.nl/nl/tentoonstellingen/zero