Daphne Rosenthal 30 oktober 2018

GO | NO GO #139: Kill the pig

Gaan of niet gaan: dat bepaal je zelf. Wij geven je – met een kritische blik – tips voor tentoonstellingen. Met de nieuwe metro reisden we naar FOAM waar we de expositie ‘Masahisa Fukase – Private Scenes’ bewonderden.

Arme Fukase, hij viel in 1992 van een trap in zijn favoriete bar en zou er blijvende hersenschade aan overhouden, zo ernstig dat hij nooit meer kon werken. Na zijn overlijden in 2012 werd zijn archief ontsloten en bleek de Japanse fotograaf een verrassend divers oeuvre te hebben nagelaten. Wat is hier heerlijk geëxperimenteerd: bewerkt fotopapier, waanzinnige shots van zijn kat met opengesperde bek, tot in de puntjes geënsceneerde studiofotografie en losse beelden met zijn vrienden in het café. De tentoonstelling Masahisa Fukase – Private Scenes in Foam laat zien dat Fukase niet voor één gat te vangen is. Hij werkte in series, vaak gedurende lange periodes, en besteedde veel aandacht aan de samenhang van zijn presentaties. In de tentoonstelling loop je zodoende door een uniek stukje naoorlogse Japanse fotogeschiedenis.

Masahisa Fukase, ‘Kanazawa’, 1977, from the series ‘Ravens’, © Masahisa Fukase, via Foam.

Fukase werd in 1934 geboren in Hokkaido (het grote noordelijke eiland van Japan) en was als oudste zoon de aangewezen persoon om de Fukase fotostudio, gespecialiseerd in traditionele familieportretten, over te nemen. Hij ging naar Tokio om fotografie te studeren en bleef daar hangen. Al snel bleek dat zijn manier van werken niet helemaal paste in het keurslijf van het familiebedrijf. Met allerlei baantjes bij reclame- en ontwerpbureaus hield hij zich voorlopig overeind, tot hij in 1961 furore maakte met de foto-installatie Kill the pig. Houd je van een lekker broodje Parmaham zo nu en dan? Na het zien van deze serie in een slachthuis hadden wij er in ieder geval even helemaal geen zin meer in. Misschien is het wel projectie, maar we zagen het verdriet van het varken. En waarom zou dat niet kunnen? Een depressief varken. Fukase laat het je voelen. Dat tegenover deze wand een paar foto’s hangen van het doodgeboren kind van hem en zijn eerste vrouw, zet alles helemaal op scherp. Fukase windt er geen doekjes om en laat de schrijnende kant van ons bestaan zien. Hier overvalt ons het akelige besef dat foto’s over dit soort onderwerpen ook heel erg mooi kunnen zijn. Volgens Fukase wordt echter niemand gelukkig van zijn foto’s, hijzelf incluis: ‘I was always lost, and caused other people to become lost. Is it fun to take photographs?’ Wij vragen ons echter vooral af: is it fun om naar zijn foto’s te kijken? Let’s find out.

Masahisa Fukase, ‘Untitled’, 1972, from the series ‘Family’, © Masahisa Fukase, via Foam.

In de tentoonstelling zijn niet alleen foto’s aan de wand, maar ook prachtige boeken te zien. In de tweede ruimte liggen Homo Ludence (1971) en Yoko (1978) in een vitrine. Foam laat je met een video door deze boeken ‘bladeren’. In de jaren 70 was dit werk heel vernieuwend; het brak met het traditionele beeld van de Japanse vrouw. Fukases tweede vrouw Yoko Wanibe was twaalf jaar lang zijn onderwerp en hij was twaalf jaar lang haar man. Ze zei hierover: ‘In de tien jaar dat we nu samenwonen, heeft hij mij slechts door de lens bezien. Ik geloof dat alle foto’s die hij van mij maakte ontegenzeggelijk foto’s van hemzelf waren.’ Wanibe liet zich als een pop door hem regisseren en toch krijg je ook wel iets mee van wie ze zelf was. Op sommige momenten is de irritatie van Wanibe over al dat gefotografeer goed te zien. Zij heeft Fukase na twaalf jaar verlaten. Vandaag de dag kun je bijna niet anders naar deze fotoboeken kijken dan als voorbeelden van The Male Gaze, de beroemde feministische theorie van Laura Mulvey uit 1975. Mulvey richt zich in dit essay vooral op films. Ze laat zien hoe dominant het straight male perspectief is en hoe weinig ruimte hierdoor overblijft voor andere manieren van kijken naar de wereld. Inmiddels is duidelijk dat deze blik niet alleen in film dominant is, maar overal en dat de hele wereld doordrenkt is van heteronormativiteit. Zie hier een filmpje waar Mulveys theorie met wat voorbeelden wordt toegelicht.

Masahisa Fukase, ‘Ants’, 1962, from the series ‘Color Approach’, © Masahisa Fukase, via Foam.

Nadat hij was verlaten door zijn vrouw, vertrok Fukase niet bepaald in opperbeste stemming naar Hokkaido. Hij fotografeerde raven in bomen, van dichtbij, in vlucht, in de nacht, overdag, soms alleen, maar vaak ook in een zwerm. De serie Ravens (1975-1985) is een must-see! De foto’s hebben prachtige composities, zijn geheimzinnig en krijgen door het zwart van de vogels een kalligrafische kwaliteit. Wat opvalt is hoe de vogels harmonieus in groepen leven en dit lijkt in schril contrast te staan met de onaangepastheid van Fukase zelf. Naast deze onvergetelijke, sprookjesachtige zwartwitfoto’s is in Foam ook een selectie kleuren Polaroid-prints van deze wereldberoemde serie tentoongesteld. En we blijven maar verrast worden met nog een serie en nog een bijzondere presentatie van Fukases werk. Van beschilderde foto’s van stoeptegels tot foto’s van hemzelf bubbelend in bad. Kunstenaars worden vaak herinnerd door hun meest succesvolle werken, die dan in een kunsthistorische stijl of stroming gepropt worden. Wij vinden het heel fijn dat in deze tentoonstelling juist de diversiteit van Fukases oeuvre getoond wordt. Hij werd niet belemmerd door het verlangen een eigen stijl te hebben of zichzelf als merk in de markt te zetten. Fukase deed wat hij wilde. Die drive werkt nog steeds aanstekelijk en je krijgt er zelf zin van te gaan fotograferen. En dan het liefste niet met je smartphone, maar met die oude camera die ligt te verstoffen in je kast.

Zelf bezoeken?

Hoe lang doe je er over?
Een goed uur. En als je er toch bent, bezoek dan ook even de andere tentoonstelling die we onlangs hebben besproken in ons artikel ‘Loading … een update van Foam’.
Expert level
Beginners | Gevorderden | Crazy pro
Meer weten

Iedere zondag van 14.00 tot 16.00 uur kan je bij Foam leuke workshops volgen om in de geest van Masahisa Fukase een nieuwe stijl te ontdekken, of zo nodig meerdere. Klik hier voor meer informatie.

De tentoonstelling ‘Masahisa Fukase- Private scenes’ is nog t/m 12 december 2018 te zien bij Foam.

Meer informatie