Nederland is onlosmakelijk verbonden met water; we hebben tal van rivieren, beekjes, meren en natuurlijk aan onze linkerzijde de Noordzee. Zodra het enigszins warm genoeg is, staan de wegen richting het strand vol files. Zelfs in het koude januari zijn wij niet bang voor een plons in de zee om het nieuwe jaar in te luiden. Naast verfrissing geeft de zee ook inspiratie. In de kunst is de zee al eeuwen een geliefd onderwerp, denk maar aan J.M.W. Turner, Caspar David Friedrich, Hokusai, Monet, Mesdag en recentelijk nog de installatie ‘Waterlicht’ (2016 – 2018) van Studio Roosegaarde in het Museumpark in Rotterdam. Dit werk laat zien hoe hoog het water van de zee zou staan zonder menselijk ingrijpen. We kunnen je één ding vertellen: dan zou het niet verkeerd zijn wat meer op een zeemeermin te lijken. Hoe prachtig en groots de zee is, hij is dus ook zeker onstuimig en onvoorspelbaar. Dit heeft kunstenaar Bas Jan Ader (1942-1975) ook geweten: zijn fascinatie voor de zee heeft hem hoogstwaarschijnlijk het leven gekost.
GO | NO GO #143: Diep in de zee
Gaan of niet gaan: dat bepaal je zelf. Wij geven je – met een kritische blik – tips voor tentoonstellingen. Deze week vanuit onze politieke hoofdstad Den Haag, waar in De Mesdag Collectie ‘De Zindering van de zee. Een eerbetoon aan Bas Jan Ader’ te bewonderen is.
In 1975 begon een van de meest bekende Nederlandse conceptuele kunstenaars, Bas Jan Ader, aan een nieuw kunstproject: het driedelige ‘In Search of the Miraculous’. In het middelste deel ging hij in een klein bootje singlehanded de Atlantische Oceaan over zeilen. Net als zijn voorafgaande performances zou het beeldmateriaal dat hij zou schieten tijdens deze reis het nieuwe kunstwerk worden. Helaas hebben wij deze beelden nooit kunnen bewonderen; Ader is nooit op zijn bestemming aangekomen. Ongeveer tien maanden na zijn vertrek werd zijn bootje leeg teruggevonden voor de kust van Ierland, met geen enkel teken van Ader zelf. Een groot mysterie dus. ‘In Search of the Miraculous’ (1975) is de rode draad die door de expositie ‘De Zindering van de zee. Een eerbetoon aan Bas Jan Ader’ loopt. Zo’n dertig hedendaagse kunstenaars geven hun visie op de zee en reageren op Bas Jan Aders werk. Dompel je onder in de woeste zee zonder ook maar een haar nat te hoeven maken. Dat gebeurt tijdens deze regenachtige herfstmaanden immers al genoeg.
Vanaf de entree van de tentoonstelling word je direct meegetrokken de woeste zee in, dankij een videowerk van de Chileense kunstenaar Enrique Ramirez (1979). Het kunstwerk ‘Así… como la geografía se deshace’ (Zo… wordt geografie ongedaan gemaakt, 2015) toont de golven en het schuim dat voor korte tijd sporen achterlaat op het wateroppervlak. Er worden zo als het ware geografische kaarten gemaakt, waarop grenzen constant lijken te ontstaan en verdwijnen. Dit roept behoorlijk filosofische vragen op: van wie is de zee nou eigenlijk, of zijn wij misschien van de zee? Going in deep, daar houden wij van. Op de eerste verdieping wordt het wat emotioneler met het neon-werk ‘Sea You’ (2018) van de Israëlische kunstenares Nelly Agassi (1973). Agassi is gefascineerd door de dunne grens tussen het leven, het werk en de dood van Ader. In dit werk zie je in neon-letters de woorden Sea You die een vorm van een hartslag, gemeten op een medisch apparaat, uitbeelden. Hiermee brengt Agassi Aders hartslag een beetje onder ons, de kern van de kunstenaar slaat als het ware door haar kunstwerk heen. Zelf zegt zij te hopen Bas Jan Ader ooit te zelf te ontmoeten in een droom of ergens tussen haar eigen leven en zijn dood, op de lijn van de horizon.
Wat deze tentoonstelling extra bijzonder maakt, is dat voor het eerst in de geschiedenis van De Mesdag Collectie een tijdelijke tentoonstelling door het gehele museum te zien, en niet alleen in een losse expositiezaal. De werken uit ‘De zindering van de zee’ hangen dus door de kunstwerken uit de vaste collectie. Hier is bewust voor gekozen om de gedachtegang van Hendrik Willem Mesdag (1831 – 1915) voort te zetten. Naast marineschilder (hij schilderde zelf voornamelijk ook zeegezichten, hoe toepasselijk is dat!), was Mesdag ook een gepassioneerde kunstverzamelaar. Hij was erg begaan met de hedendaagse kunst van zijn tijd en kocht dan ook regelmatig eigentijds werk voor in zijn privécollectie, wat later De Mesdag Collectie is geworden. Maar goed, dat was in de 19de eeuw en die kunst is nu dus al lang niet hedendaags meer. Door nu Mesdags moderne collectie te combineren met hedendaags werk uit de 21ste eeuw, ontstaan er speciale connecties en komen beide tijdperken in een nieuw licht te staan.
Zo staat er in een van de kamers van het museum, tussen muren vol 19de-eeuwse schilderijen, een enorme maquette. ‘Golfbreker’ (2018) van de Belgische kunstenaar Ruben Bellinkx toont een brug die over het strand het water inloopt. Het is een stukje van een transatlantisch wegennetwerk dat verschillende landen en continenten met elkaar zou verbinden. Wellicht een erg utopisch idee, maar achter dit werk hangt weer een enorm schilderij van Mesdag, dat een treinspoor verbeeldt. Treinverkeer was in Mesdags tijd een haast utopische manier van massavervoer, dus wie weet wordt Bellinkx’ transatlantische ‘over land, over zee’-idee ooit daadwerkelijk uitgevoerd. Misschien dat je na je bezoek aan deze tentoonstelling een beetje huiverig bent geworden voor de grote enge zee, en er helemaal niet aan moet denken met je autootje overheen te rijden. Zeer begrijpelijk, maar zeg eens eerlijk: stiekem is het toch juist het mysterieuze en wilde van de zee wat hem zo aantrekkelijk en intrigerend maakt, niet waar? Bas Jan Ader vond van wel.
Zelf bezoeken?
Omdat de tentoonstelling door het hele museum loopt, ben je dus best wel even bezig om alles goed te bekijken. Neem er ruim een uur de tijd voor. Wil je lekker lazy een rondleiding: deze worden op 14 en 28 november gegeven.