Er is een hoop gebeurd in onze vaderlandse geschiedenis. Maar hoe zat het ook alweer? Iets met een Beeldenstorm en een lange oorlog, met Willem van Oranje en Balthasar Gerards? De tentoonstelling ‘80 Jaar Oorlog. De geboorte van Nederland’ in het Rijksmuseum biedt een throwback naar de geschiedenislessen van de middelbare school, maar dan zonder het monotone stemgeluid van je docent. Hier wordt alles namelijk uitgelegd aan de hand van talloze prachtige voorwerpen en monumentale schilderijen. Vroeger waren wij die nerds die na elk college netjes een samenvatting schreven en die met onze vrienden deelden; sommige dingen veranderen nooit. Voordat we dus in de tentoonstelling duiken, een recap van waar die 80-jarige oorlog nou precies over ging.
GO | NO GO #145: Meekijken over de schouders van Brueghel, Rubens en Ter Borch
Gaan of niet gaan: dat bepaal je zelf. Wij geven je – met een kritische blik – tips voor tentoonstellingen. Deze week zijn we in het Rijksmuseum voor een opfrisser van de Nederlandse geschiedenis in de tentoonstelling ‘80 Jaar Oorlog. De geboorte van Nederland’.
In 1568 bestond Nederland zoals we het nu kennen nog niet, maar was het samen met België, Luxemburg en delen van Noord-Frankrijk onderdeel van ‘De Nederlanden’. Ons land, de Lage Landen, bestond uit zeventien gewesten die in grote mate zelfstandig waren. Maar vanaf 1515 krijgen de gewesten te maken met één vorst: de Spaanse koning Karel V, en vanaf 1555 zijn zoon Filips II, ook koning van Spanje. Dat het niet helemaal lekker liep, wordt duidelijk door het verzet van de Nederlanders tegen de groeiende macht van de koning. To make things worse, vond er ook een opstand tegen de katholieke kerk plaats, en in combinatie met de opstand tegen het wettige gezag leidde dit tot een burgeroorlog. De oorlog duurt lang: pas in 1648 wordt er vrede gesloten (die in Münster) en ontwikkelt Nederland een eigen identiteit, zonder de zuidelijke gewesten. En zonder de Spaanse koning, adiós!
In de expositie komen we bij binnenkomst direct oog-in-oog te staan met Filips II door middel van een grote buste en een zeer intimiderende soundtrack van kerkelijke muziek.Het moge duidelijk zijn: dit is een powerful man, Jonghelinck gaf de koning niet voor niets als Romeinse keizer weer. De rest van de expositie is een reis door de geschiedenis. Aan de hand van een thematische zalen word je meegenomen in de tijd en leer je belangrijke personen en gebeurtenissen kennen. Laat je meevoeren door de vele veldslagen, brute moorden plunderingen en koloniën.
De kracht van de tentoonstelling zit ‘m in de grote verscheidenheid aan objecten. ‘80 Jaar Oorlog’ is all about history, meer nog dan dat het een kunsttentoonstelling is. Ooit een bebloed hemd met een kogelgat gezien uit de zeventiende eeuw? Of een armprothese? Naast schilderijen zijn er ook spotprenten, tapijten, wapens, oorkonden, penningen en andere gebruiksvoorwerpen te zien. Samen vertellen zij het verhaal van de oorlog, en dus van het ontstaan van Nederland. De schilderijen zijn bijna allemaal gemaakt door kunstenaars uit de oorlogstijd zelf, of laten belangrijke spelers van het strijdtoneel zien. Het werkt als een tijdmachine: je lijkt plots 450 jaar terug in de tijd te zijn. Als bezoeker kun je even over de schouders van schilders als Brueghel, Rubens en Ter Borch meekijken. Hun schilderijen zijn als stille ooggetuigen van de oorlog, een roerige tijd waarin dus evengoed veel werd geschilderd.
But be warned: er is heel veel te zien… Door de vele objecten voelen wij ons soms een beetje lost en merken we dat er behoefte is aan meer sturing. Het zou misschien fijn zijn geweest als er duidelijk was aangeven welke voorwerpen de echte highlights zijn, die je dus zeker niet mag missen, voor ze weer in de krochten van het Rijksmuseum verdwijnen. Onze persoonlijke favourites zijn de megalomaan grote schilderijen die ware zoekplaatjes zijn en ons even terug slingeren naar onze kindertijd: ‘Where’s Waldo?’ voor volwassenen. Ga bijvoorbeeld op zoek naar de draak, onthoofde figuurtjes, geknakte armen en andere gruwelijkheden van de oorlog. Ook een goede plek om je kind, neefje of oppaskindje mee naartoe te slepen: ze zijn uren zoet.
Elke zaal wordt ingeleid door een tekst, waarin je een korte samenvatting krijgt van wat er op dat moment in de geschiedenis gebeurde. De thema’s spreken boekdelen: van ‘chaos’ en ‘verdreven’ tot ‘oorlogsmoe’ en uiteindelijk ‘vrede’. Bij het lezen bekruipt ons af en toe het akelige gevoel van herkenning; van de hedendaagse oorlogen, de chaos en mensen op de vlucht. De 80-jarige oorlog is ontstaan vanuit onvrede van het volk over het despotisch gezag van de vorst: een regeringsvorm waarbij één persoon (of een kleine groep) de absolute macht heeft, niet zelden in de vorm van een dictatuur. Discussie is uitgesloten en kritiek wordt afgestraft. Het klinkt ouderwets, maar zelfs anno 2018 kennen we nog zulke leiders. Naast het gezag, waren er ook meningsverschillen op het gebied van religie, waarbij verschillende geloofsovertuigingen niet in harmonie naast elkaar konden bestaan; iets wat helaas ook nu nog tot veel conflicten leidt. De expositie laat ons beseffen dat we lering moeten trekken uit het verleden. Het is meer dan eindeloos turen naar mooie objecten, maar ook een les om elkaars geloofsovertuiging, vrijheid van meningsuiting en idealen te respecteren. De vormgeving van de tentoonstelling speelt in op dit gevoel: de verfstreken op de wanden zijn nog zichtbaar en niet afgewerkt, en de metalen omlijstingen van de deuren zijn niet netjes weggewerkt. De expositie is – net als de geschiedenis zelf – nog niet af. ‘80 Jaar Oorlog. De geboorte van Nederland’ is 450 jaar later daarom nog steeds relevant en dus een must see voor zowel mensen die houden van geschiedenis, als degenen die hart hebben voor de wereld waarin we nu leven.
Zelf bezoeken?
De NTR heeft de 7-delige serie 80 Jaar Oorlog gemaakt, al vanaf 28 september te zien, dus deze kun je nu fijn bingen. Daarnaast is er ook een historische comedy Welkom in de 80-jarige Oorlog, waarin historische figuren als Willem van Oranje en Filips II aanschuiven in een talkshow (dat krijgt zelfs Twan Huys niet meer voor elkaar). Nieuwsgierig naar wat er tijdens de Tachtigjarige Oorlog in jouw buurt gebeurde? Op deze website vind je een interactieve landkaart met historische locaties, maar ook actuele events.