GO | NO GO #156: Verhalen van moord en prostitutie bij kaarslicht

Beter goed gejat dan slecht verzonnen, toch? De beroemde biograaf Karel van Mander schreef in 1604 een ‘Schilder-boeck’, vol met adviezen aan jonge kunstenaars. Hierin noemde hij ook ‘stelen’ en ‘rapen’ van andere kunstwerken als essentieel onderdeel van de studietijd. Niet met een kunstwerk onder je arm een kerk uit lopen, maar het ‘kopiëren’ van schilderijen of onderdelen van de compositie. Juist door nauwkeurig na te apen, keek je immers pas echt goed hoe iets was gemaakt. Als je dan wat meer gevorderd was, gaf je aan de gekopieerde compositie nog een eigen twist. Dit zien we vaak in de tentoonstelling terugkomen: drie of meerdere werken naast elkaar die hetzelfde verhaal uitbeelden, maar dan toch net even iets anders. Pas als je goed kijkt zie je kleine verschillen – vind jij ze allemaal? Een mooi voorbeeld zie je meteen in de eerste zaal, waar Van Honthorst zich wilde meten met Caravaggio himself. Een van de eerste echte werken van Caravaggio die Gerard zag bij zijn aankomst in Rome was ‘De kruisiging van Petrus’ in de Cerasi-kapel. Deze maakte meteen zo een enorm indruk op hem dat hij deze probeerde na te maken. In de expositie zie je een kopie van het enorme werk van Caravaggio (het origineel mocht helaas niet komen), met ernaast de tekening die van Honthorst maakte. Naast een enorm verschil in formaat heeft van Honthorst ook niet alles klakkeloos nageaapt van Caravaggio’s werk. Wij turen eindeloos heen en weer en voelen ons net Crime Scene Investigation-onderzoekers, iedere keer wanneer we weer een verschil ontdekken.

De barok zit vol spanning en sensatie, en dat begint al bij de levensverhalen van de kunstenaars! Zo is de biografie van de hoofdpersoon in deze tentoonstelling, Caravaggio, net zo dramatisch als vele van zijn werken. Hij bleek bijvoorbeeld een enorm heethoofd te zijn en zou hij tijdens een tenniswedstrijd onenigheid hebben gehad, wat resulteerde in een moord. Hij vluchtte weg en vroeg de paus om gratie om weer terug te mogen komen naar zijn beloved Rome. Maar helaas stierf hij op zijn weg terug en zag Rome dus nooit meer. Dezelfde dosis intriges, moord en algehele dramatiek zien we terug in de kunstwerken uit de zeventiende eeuw. Het wordt duidelijk dat het leven destijds zeker niet rooskleurig was, met name in de grote steden. Hier vond namelijk behoorlijk veel prostitutie, diefstal, moord en andere duistere taferelen plaats. Dacht je in deze expositie alleen maar Christus en andere kuise Bijbelse taferelen te zullen zien, dan heb je het helemaal fout. Het wordt soms best grimmig of ondeugend! Zoals op het schilderij ‘De Koppelaarster’ (1625) van Gerard van Honthorst. Dit werk kan je als een soort stripverhaal van links naar rechts lezen. De oude vrouw (‘de koppelaarster’) matcht als een Tinder avant la lettre de jonge man in het midden aan de mooie vrouw rechts. Hij reikt de jonge vrouw (met enorm uitgelichte boezem, we must add) geld aan in ruil voor haar wellustige diensten. Het licht op haar volle boezem is er niet alleen om daar de aandacht op te vestigen; het werpt ook een schaduw op de luit (een ouderwetse gitaar). Deze schaduw toont twee handen die samenkomen en hiermee de deal sluiten: sexy time. Het is ontzettend gaaf hoe er dus op verschillende manieren met licht gespeeld werd om in een enkel werk een geheel verhaal te vertellen. Leuk weetje: Caravaggio, bekend om zijn sterke licht-donkercontrasten, beeldde nooit de lichtbron in zijn schilderijen af. Zijn aanhangers, de Utrechtse Caravaggisten, deden dat wel! In hun kunstwerken krijgen kaarsen vaak juist een mooie plek op de voorgrond. Once you see it…