Het uitzinnige succes van televisieprogramma’s als ‘Big Brother’ en ‘Keeping up with the Kardashians’ heeft één ding duidelijk gemaakt: we willen allemaal voyeurs zijn in de levens van the rich and famous. En als we helemaal eerlijk zijn: het gaat ons natuurlijk vooral om hun liefdeslevens. Wij vragen, Leeuwarden levert, zij het met een tijdmachine die staat afgesteld op de Gouden Eeuw. Het Fries Museum doet nu namelijk een boekje open over al het zeventiende-eeuws geflirt, de slaapkamergeheimen en onderhandelingen over bruidsschatten. Love is in the air, alleen Robert ten Brink mist nog om ons te verwelkomen. Hoofdrolspelers in deze expositie zijn Rembrandt en zijn Friese vrouw Saskia, maar we ontmoeten nog tientallen andere tijdgenoten die ons een aantal lessen meegeven over liefhebben op z’n Hollands. Wel zo handig, vlak voor Valentijnsdag.
GO | NO GO #157: Een rondje Rembrandt – Slaapkamergeheimen
Gaan of niet gaan: dat bepaal je zelf. Wij geven je – met een kritische blik – tips voor tentoonstellingen. Dit jaar knallen we er een speciale serie in: ‘Een rondje Rembrandt’, ter gelegenheid van het nationale themajaar ‘Rembrandt en de Gouden Eeuw’. In 2019 is het namelijk precies 350 jaar geleden dat Rembrandt is overleden. Door het hele land vinden er bijzondere Rembrandt-themed exposities plaats en wij gaan ze stuk voor stuk af. Vandaag reizen we af naar Leeuwarden voor de expositie ‘Rembrandt & Saskia. Liefde in de Gouden Eeuw’
Ben je single and ready to mingle? Vroeger kon je niet naar links of rechts swipen, maar moest je goed opletten of jouw crush wel of niet bezet was. Had je de laatste dorpsnieuwtjes nog niet gehoord, dan bood een blik op het portret van jouw beoogde liefdespartner uitkomst. In de expositie leren we dat je een bloempje in een portret je alles vertelde wat je moest weten: een gesloten tulp stond voor maagdelijkheid, een geopende tulp (zie hierboven) gaf aan dat de dame in kwestie reeds gehuwd was. Dat is dan een harde nee. Heb je uiteindelijk toch een liefje gevonden en is het time to put a ring on it? In de eerste ruimte zien we how it’s done in de zeventiende eeuw: een groot zilveren huwelijkshart met twee pijlen en een kroontje bungelt aan een touwtje van het plafond. Bezoekers verdringen zich als eksters voor het glinsterende object om te kijken wat er op de voorkant staat gegraveerd: ‘Neem dit in dank, mijn lief, op trouw, opdat je wordt mijn echte vrouw; dit is mijn waardepand, ik beloof je trouw bij hart en hand.’ Bij een huwelijksaanzoek gaf de hoopvolle kandidaat een vrouw dit hart, als symbool voor het zijne. Binnen zaten vaak een ring en wat munten verborgen, die de gelukkige vrouw in kwestie kon bereiken door de twee pijlen uit het hart te trekken: het zilveren object viel dan in haar handen open. Proposal game strong, en tevens een sterk begin van de tentoonstelling dat ons nieuwsgierig maakt naar de rest.
Er is genoeg wow-factor in deze expositie om ons gauw te laten vergeten dat we bijna drie uur onderweg zijn geweest naar het museum. Maar voor 70 kunstwerken die vanuit alle uithoeken van de wereld zijn bijeengebracht, maken wij het ons wel gemakkelijk in een treincoupé die ruikt naar boterhammen met filet americain in hergebruikte plasticfolie. Eenmaal in de grote tentoonstelling komen we meteen oog-in-oog met een aantal Rembrandt-portretten, gevolgd door andere schilderijen, kroontjes, etsen, tekeningen en allerlei snuisterijen. Maar het Fries Museum saved the best for last:Rembrandts portret van Saskia uit 1633/34-1642 wacht in de laatste zaal op ons. Rembrandt begon aan dit portret toen hij net met Saskia was getrouwd en voltooide het in het jaar dat ze overleed. In de tussentijd was Rembrandt uitgegroeid tot de meest populaire portretschilder, had het stel een monumentaal huis in Amsterdam gekocht, begroeven ze drie pasgeboren kinderen, waarna hun zoon Titus (die de volwassen leeftijd zou bereiken) werd geboren. Toen Titus acht maanden oud was, overleed Saskia vrij plotseling. Rembrandt hield zijn geliefde portret van Saskia voor zichzelf en had het in zijn woon- en slaapkamer opgehangen. Door geldgebrek zag hij zich in 1652 echter gedwongen om het te verkopen aan de bevriende verzamelaar Jan Six. Rond 1750 werd het gekocht door de keurvorst van Hessen-Kassel en sindsdien is het nooit meer in Nederland geweest, tot nu. Leuk weetje: Rembrandt liet zijn intieme meesterwerk niet zomaar vertrekken; hij vroeg een medewerker uit zijn atelier er snel een kopie van te maken, dat nu tijdelijk in Museum Het Rembrandthuis te zien is.
Hoe spectaculair de grote hoeveelheid portretten ook is, wie het kleine niet eert… Wij zijn bijzonder gecharmeerd van een aantal petite parels in deze tentoonstelling. Hoewel Rembrandt dag in dag uit aan het tekenen was (er zijn minimaal 2000 tekeningen van hem bekend), worden ze niet in elke expositie uit de archieven gehaald. Wij vinden het dus altijd leuk om deze kleine kijkjes in Rembrandts privéleven tegen te komen. Deze werkjes maakte hij immers niet voor de verkoop, maar gewoon voor zichzelf. Onze favoriet: een tekening waarop we zien hoe een vrouw het haar van een andere dame borstelt. Zou de zittende vrouw Saskia kunnen zijn? Met een aantal simpele lijnen zet Rembrandt een levensechte scène neer. Iets spannender wordt het als we een paar stappen naar links doen: daar zien we een Rembrandt die ook x-rated kunst durfde te maken. De ets ‘Het ledikant’ laat onverhulde copulatie zien. Sexy time à la Rembrandt, dat mag je natuurlijk niet missen. Tot slot lopen we een eindje verder bijna langs een prachtig object dat ons veel vertelt over de zeventiende-eeuwse liefdesetiquette: een Hansje-in-de-kelder-kelk. Was de liefde al bezegeld, geconsumeerd en verwachtte je een kleine spruit, dan ging je er heel anders mee om dan nu. Tegenwoordig zou je wellicht geneigd zijn je Instagram-feed vol te spammen met dagelijkse updates over de temperatuur van je vruchtwater en foto’s van gehaakte luiers die je dankzij sponsored posts hebt ontvangen van je lokale antroposofische uitdragerij. In de zeventiende eeuw zouden ze dan zeggen: too much information, girl (of misschien: te veeler beschryvinghe, wyff). Subtiel was vroeger namelijk het kernwoord wanneer het ging om eierstokken en embryo’s. Was een vrouw in blijde verwachting, dan maakte ze dit in zeer beperkte kring bekend met behulp van een Hansje-in-de-kelder-kelk. Ze schonk er een drank in die door de gaatjes in het midden sijpelde en, hop, een zilveren figuurtje van een baby naar boven duwde. Deze zeventiende-eeuwse status-update krijgt van ons een dikke like.
Zelf bezoeken?
De beste manier om in de stemming te komen voor deze expositie (of om jezelf te vermaken tijdens de treinreis er naartoe) is door deze column van Aaf Brandt Corstius te lezen, waarin ze stilstaat bij haar favoriete portret van een vrouw die een hoop pech in de liefde had, Sophia Anna van Pipenpoy. Ze schrijft: ‘In een kunsthistorische studie die ik over Sophia Anna van Pipenpoy en haar vele portretten las, komt haar neus talloze keren voor. De ene keer gaat het over haar opmerkelijk lange en smalle neus, dan weer over haar onwelvoeglijke neus, dan weer haar proportioneel te lange neus, dan weer haar bovenmatige neus. (…) Die heel vaak was vastgelegd. En zo komen we op de voordelen van de selfie, van vroeger en nu. Want liefde is ontzettend belangrijk, daar komt u zo bij het rondkijken wel achter, maar met een flinke portie zelfliefde kom je ook een heel eind. Je kunt maar beter houden van jezelf, je bovenmatige neus en je eigen reflectie, want heel zeker weet je het verder nooit met de liefde. Misschien tref je alleen een nare man die je al gauw bedriegt en er met je clavecimbels vandoor wil gaan. Dan moet je toch vooral van jezelf houden.’ Aaf, je bent onze heldin.