GO | NO GO #161: Een rondje Rembrandt – Een vriendschapsverzoek voor Rembrandt

Als we aan onze vrienden denken, denken we vooral aan de mensen die er altijd voor ons zijn. Vrienden die je vertrouwt, waarmee je huilt en waarmee je lacht. Je gaat met ze naar de club, musea of de film, en als je vriendje je heeft gedumpt (of jij hem) staan ze binnen no time met een bak ijs en lieve woorden voor de deur. In Rembrandts tijd was dat niet anders, hoewel er toen geen film was en Rembrandt al helemaal geen Ben & Jerry’s had (wat een gemiste kans: een Rembrandt-stilleven van cookie dough-ijs was geweldig geweest). Maar vrienden had hij wel. Hoewel je het bijna niet zou verwachten van zo’n workaholic als Rembrandt, kunnen we pak ‘m beet 30 goede kennissen en vrienden in zijn netwerk tellen.

In Rembrandts tijd werd het begrip ‘vriendschap’ wat ruimer opgevat dan nu: je familie (‘bloedvrienden’), zakenrelaties en collega’s werden ook je ‘vrienden’ genoemd. Ook was goede vriendschap soms een kwestie van leven of dood (dramatisch, maar waar): voor leningen, baantjes, zorg of andere hulp kon je  namelijk alleen bij je familie vrienden aankloppen. Rembrandt had wel één voorwaarde, wilde je vrienden met hem worden: je moest iets met kunst hebben. Blijkbaar had de beste man maar één goed gespreksonderwerp paraat. Enfin, wie waren dan die vrienden? Als je wel eens door onze hoofdstad fietst, zul je in ieder geval de namen van Constantijn Huygens en Jan Lievens herkennen. Maar ook Jan Six I – bekend door zijn levende nazaat die nu beroemd is van teevee – was een van Rembrandts besties. We ontmoeten ze in de Facebook-blauwe tentoonstellingszalen van Museum Het Rembrandthuis, die ons het gevoel geven alsof we door Rembrandts eigen social feed scrollen.

Rembrandts manier van schilderen is hier net zo losjes als de houding van zijn zoon: de schaduw op Titus’ voorhoofd is zelfs weergegeven door de onderlaag gewoon bloot te laten. Ook is Titus’ duim is halverwege verlaagd, maar is de oude nooit weggepoetst, waardoor Titus nu als het ware twee duimen aan zijn rechterhand heeft. Kunst ‘om te lachen’, ook dat is Rembrandt. De kunstenaar had echter wel beter z’n best kunnen doen op de weergave van de jeugdigheid van zijn zoon: de jongeman lijkt bijna dertig, een typisch gevalletje zeventiende-eeuws catfishen. Voor het portret van zijn vrouw Saskia deed Rembrandt wel zijn uiterste best: Saskia is jaloersmakend fashionable afgebeeld in prachtige kleding met rood fluweel, bont en een spectaculaire hoed. Rembrandt werkte er bijna tien jaar aan, vanaf hun verloving tot aan haar dood in 1642. Dertien jaar later verkocht hij het wegens geldnood aan kunstverzamelaar Jan Six I. Maar hij kon niet helemaal afstand doen van zijn grote liefde en liet een leerling een kopie maken van het werk. Deze kopie hield hij altijd bij zich en is te zien in de expositie (de versie van Rembrandt zelf hangt nu in het Fries Museum). Het is vooral het verhaal achter dit schilderij dat ons ontroert: het maakt duidelijk dat Rembrandt dan wel een echte zakenman was, maar als het om Saskia ging, was hij eigenlijk ook gewoon een grote softie.