‘Wie ben je?’ en ‘Waar kom je vandaan?’ zijn zomaar twee vragen die wij mensen elkaar regelmatig stellen. Maar ze zijn niet altijd gemakkelijk of eenduidig te beantwoorden, zeker niet voor iemand met een migratie-achtergrond. En zeg nou eerlijk, behoort bijna de meerderheid van de wereldbevolking daar inmiddels niet toe? In de tentoonstelling Cultural Threads in het Tilburgse TextielMuseum worden verschillende migratieverhalen verteld aan de hand van prachtige ambachtelijke objecten van textiel. De negen deelnemende kunstenaars laten zien hoe goed textiel zich leent als medium om meerdere – soms verborgen – verhalen te vertellen. Het weven, naaien en borduren van draden staat symbool voor het samenkomen of juist botsen van vreemde culturen.
GO | NO GO #169: Tussen de draden door lezen
Gaan of niet gaan: dat bepaal je zelf. Wij geven je – met een kritische blik – tips voor tentoonstellingen. Deze keer bezochten we het TextielMuseum in Tilburg voor de tentoonstelling ‘Cultural Threads’.
Het valt ons al een tijdje op: textiel wordt steeds populairder bij hedendaagse kunstenaars. Enerzijds lonkt de ambacht en de materialiteit van textiel in een tijd dat alles steeds digitaler en daarmee niet langer tastbaar wordt. Zo voerde kunstenaar Rafaël Rozendaal (NL, 1980) bijvoorbeeld bekende webpagina’s als Googles zoekpagina of de Facebook-tijdlijn uit in de vorm van geweven wandkleden. Anderzijds, en daar gaat het in de huidige tentoonstelling in het TextielMuseum over, is textiel een beladen medium dat zich goed leent voor het vertellen van complexe verhalen. Textiel hoort immers bij het dagelijks leven en is nauw verbonden met onze identiteit. We gebruiken onze kleding om uit te dragen wie we zijn, waar we vandaan komen en het geeft onze positie in de maatschappij weer. Maar textiel gaat ook over handel en is door de eeuwen heen enorm waardevol handelswaar gebleken – hier vind je de verhalen van internationale kruisbestuiving, maar ook die van kolonialisme. Als laatste is het weven, naaien en borduren van textiel door de eeuwen heen als ‘vrouwenwerk’ bestempeld en daarmee gekoppeld aan de vrouwelijke genderrol. Textiel, zou je dus kunnen zeggen, is nooit neutraal, maar juist onlosmakelijk verbonden aan maatschappelijke kwesties zoals identiteit, migratie en globalisering. Dit wordt veelvuldig geïllustreerd in de wandkleden, borduursels en textiele sculpturen in de expo Cultural Threads.
Ondanks het feit dat de tentoonstelling zware maatschappelijke thema’s zoals migratie en kolonisatie aankaart, is het geen politiek manifest. Dit komt doordat het persoonlijke verhaal telkens weer centraal staat. Neem voorbeeld het verhaal van kunstenares Aiko Tezuka (Japan, 1976) die als kind emigreerde uit Japan naar Nederland. Zij onderzoekt wat haar Japans-Nederlandse identiteit voor haar betekent. In geweven panelen laat Tezuka traditionele Japanse bloemmotieven en moderne Europese symbolen, zoals het peace-teken of het logo van een VISA-creditcard, versmelten, waardoor deze nauwelijks van elkaar te onderscheiden zijn. De intieme video-installatie Nellie (2013) van Fiona Tan (Indonesië, 1966) toont weer een heel ander verhaal. In een oude kamer, behangen met de rijk gedecoreerde Toile de Jouy-stof, zien we een meisje in een jurk van precies dezelfde stof. Op de achtergrond horen we tropische geluiden en de hitte in de ruimte is bijna voelbaar. Het meisje vertelt het verhaal van Cornelia van Rijn, de vergeten dochter van Rembrandt, die na het overlijden van haar vader naar Batavia emigreerde. De idyllische landschappen en figuren op de stof die in de video haar gehele wereld vormgeven, getuigen van de zeventiende-eeuwse Westerse fascinatie voor de Oost en ons koloniale verleden.
Naast de kunstwerken is er ook nog de persoonlijke interpretatie van de populaire verhalenverteller Akwasi, die je in de vorm van de audiotour ‘Akwasi in je oor’ aan de hand van de kunstwerken zelfgeschreven verhalen vertelt.
Alle objecten in de tentoonstelling vertellen dus een heel eigen verhaal, maar dit verhaal ligt niet altijd aan de oppervlakte. Als bezoeker word je gevraagd de tijd te nemen, het bordje te lezen en de kunstwerken nauwkeurig te analyseren. Dit vergt dus wat extra moeite maar je gelukkig word je ook een handje geholpen. Aan het einde komen we namelijk een van de leukste dingen in de expo tegen: video’s die het maak- en denkproces van de kunstenaars laten zien. Vier van de negen getoonde kunstenaars – Eylem Aladogan, Celio Braga, Jennifer Tee en Vincent Vulsma – werden uitgenodigd om een kunstwerk te ontwikkelen in het Textiellab, een kenniscentrum en open atelier van het TextielMuseum waar dagelijks met naald en draad geëxperimenteerd wordt. Het is geweldig om te zien wat de machines in het Textiellab allemaal kunnen en hoe er allerlei verschillende details in de textielen kunnen worden aangebracht. De video van Jennifer Tee (NL, 1973) toont bijvoorbeeld hoe de kunstenares tampans ofwel scheepskleden uit Zuid-Sumatra bestudeert, als uitgangspunt neemt voor haar werk en vervolgens zelf laag voor laag nieuwe betekenissen op het kleed toevoegt. De schepen op de kleden staan symbool voor de reis die we allemaal in het leven afleggen; de kleden werden dan ook gebruikt in ceremonies ter ere van overgangsrituelen als een overlijden, geboorte of huwelijk. Tee stopt ze vol met verwijzingen aan haar eigen Chinees-Indonesisch-Europese familie, zoals bijvoorbeeld de nagebootste tulpenblaadjes die naadloos in de originele patronen overgaan en verwijzen naar – hoe kan het ook anders – Nederland. In een andere video is kunstenares Eylem Aladogan (NL, 1975) aan het woord. Ze vertelt hoe ze eerst van plan is om mensen af te beelden, vervolgens overstapt op paarden en uiteindelijke toch besluit een doek met een Ottomaans bloemenmotief te maken. Het is een reactie op de opkomst het regime van de Turkse president Erdogan die de Ottomaanse samenleving verheerlijkt. Door het zien van het productie- en denkproces wordt pas echt duidelijk wordt hoeveel verschillende lagen, zowel letterlijk als figuurlijk, er in het textiel zijn aangebracht. Het maakt dat je de kunstwerken nogmaals wil bekijken.
Zelf bezoeken?
Rondom het TextielMuseum hebben verschillende kleine creatieve bedrijven zich gevestigd in de TextielAteliers. Van dinsdag t/m vrijdag kun je bijvoorbeeld een bezoek brengen aan handweverij ASVZ waar mensen met een verstandelijke beperking allerlei leuke textielproducten maken en verkopen.