Het Rijksmuseum kan met de grootste collectie schilderijen van Rembrandt worldwidenatuurlijk niet achterblijven dit Rembrandtjaar! Maar niet alleen de grote doeken als de Nachtwacht, het Joodse Bruidje en de Staalmeesters hebben hun thuis gevonden in het neo-gotische paleis van Cuypers, in de krochten van het prentenkabinet bevinden zich ook de kleinste meesterwerkjes van Rembrandt. Voor ‘Alle Rembrandts’ heeft het Rijksmuseum een grote lenteschoonmaak gehouden en alle kasten, kabinetten, depots en hoekjes van de collectie Rembrandt uitgeplozen. Resultaat: een totaalbeeld van Rembrandt als kunstenaar, mens en vooral als verhalenverteller in circa 350 kunstwerken. Dit is nog nooit eerder gedaan en mogelijk is dit ook de enige keer in ons leven dat we het kunnen zien.
GO | NO GO #170: Een rondje Rembrandt #4: Spaar ze allemaal in het Rijksmuseum
Gaan of niet gaan: dat bepaal je zelf. Wij geven je – met een kritische blik – tips voor tentoonstellingen. Dit jaar knallen we er een speciale serie in: ‘Een rondje Rembrandt’, ter gelegenheid van het nationale themajaar ‘Rembrandt en de Gouden Eeuw’. In 2019 is het namelijk precies 350 jaar geleden dat Rembrandt is overleden. Door het hele land vinden er bijzondere Rembrandt-themed exposities plaats en wij gaan ze stuk voor stuk af. Deze week zijn we zijn we in het Rijksmuseum, waar nu de tentoonstelling ‘Alle Rembrandts’ te zien is.
Rembrandt is de meester van de selfie: geen één andere kunstenaar heeft in de zeventiende eeuw zoveel zelfportretten gemaakt als mister van Rijn. Dat wordt duidelijk in de eerste zaal, waar we up-close and personal kennismaken met de meester: lachend, fronsend, chagrijnig, beteuterd, alle emoties komen voorbij. In 1604 raadde kunstschilder en schrijver Karel van Mander in zijn Schilder-boeck kunstenaars aan om – heerlijk ijdel – de spiegel veel te gebruiken om de eigen gezichtsuitdrukkingen te bestuderen. And so Rembrandt did. Hij gebruikte zichzelf talloze keren als model, zowel in studies als in voltooide schilderijen of etsen (leuke speurtocht: hoe vaak etst of schildert hij zichzelf stiekem in een andere voorstelling?). Vaak hulde hij zichzelf in uitbundige hoofddeksels, zoals baretten en hoeden met pluizige veren. Maar met zijn zwoele lange lok over zijn voorhoofd (ook wel ‘lovelock’ genoemd) in Zelfportret met warrig haar toont Rembrandt zichzelf vooral als ambitieuze en slightly sleeky gentleman-kunstenaar. Na deze informele nice-to-meet-you is het tijd om zijn oeuvre te verkennen.
Van zijn eerste werken als jonge schilder in Leiden, tot aan zijn verhuizing naar Amsterdam: het leven en werk van de schilder wordt aan de hand van verschillende thema’s uitgelicht. In Leiden gebruikt hij vaak zijn moeder als model voor verschillende studies, maar vermoedelijk ook voor het schilderij ‘Oude lezende vrouw, waarschijnlijk de profetes Hanna’ (1631). In Amsterdam is – zoals vaak vrouwen, vriendinnen of mistresses de inspiratiebron zijn voor kunstenaars – zijn grote liefde Saskia zijn muze. We komen haar in zijn werk tegen in bed, in gedachten verzonken en als talloze doodles. Hallo vele inkijkjes in het dagelijks leven van Rembrandt, inclusief erotische scènes!. Dat Rembrandt ook dol was op ‘mensen kijken’ (wij doen het ook graag, maar dan liever vanaf het terras) wordt duidelijk in zijn vele tekeningen en etsen van de mensen op straat: soldaten, muzikanten, bedelaars en andere sloebers worden met enkele trefzekere lijnen getekend in zwart krijt. Waar collega’s van Rembrandt in hun tekeningen vaak de draak staken met het ‘plebs’, laat hij ze zonder enige spot tot leven komen op zijn papier. Niet alleen deze figuren, maar ook de chique portretten van mensen uit zijn omgeving, zoals bijvoorbeeld Jan Six en Marten en Oopjen, en zijn Bijbelse voorstellingen weet hij met een grootse flair en realisme neer te zetten.
Please be warned: ‘Alle Rembrandts’ heeft natuurlijk alles in zich om een mega publiekstrekker te zijn. Alleen de naam van de tentoonstelling al! Laat je trouwens niet misleiden door dat ‘alle’, het zijn natuurlijk niet álle werken van de meester ooit gemaakt, maar de werken in de collectie van het Rijksmuseum. Dat zijn er alsnog een hele hoop: in de tentoonstelling worden naast een paar dozijn schilderijen bijvoorbeeld ook 300 (!!!) etsen van de grootmeester getoond. Erg bijzonder, want de werken op papier zijn erg kwetsbaar en gevoelig voor licht. Ze worden dus niet vaak tentoongesteld; de regel is meestal drie maanden op tentoonstelling, drie jaar weer terug in het depot. Kijk niet gek op als je in eerste instantie de – vaak kleine – etsjes niet kan vinden: ze bevinden zich achter de drommen mensen die zich allemaal vergapen rondom de paar vierkante centimeter papier. Misschien wel iets té veel zalen, een overkill ligt op de loer. Als heuse kunstliefhebbers proberen wij die hard alle etsen, schilderijen en bijbehorende teksten te bestuderen, maar ook wij zijn na een paar zalen visueel volledig verzadigd en intellectueel overspannen. Mocht je ertoe in staat zijn, raden wij dan ook aan meerdere keren de tentoonstelling in delen te bezoeken, om niet overweldigd te raken en te kunnen blijven genieten van iedere parel die er te zien is. Bezoek bijvoorbeeld de zalen met de Bijbelse werken op de ene dag, en combineer de landschappen van en om Amsterdam met de kleine ruimte waar de intieme werken hangen. Want de grootmeester is het waard om uitvoerig te bestuderen. Daarnaast is de tentoonstelling een unicum: zo’n groot overzicht gaat niet snel weer gebeuren. Trek er dus de tijd voor uit!
Zelf bezoeken?
Speciaal voor de tentoonstelling schreef conservator Jonathan Bikker het boek ‘Rembrandt. Biografie van een rebel’ waarin hij je meeneemt langs alle hoogte- en dieptepunten uit het leven van de kunstenaar. Het boek is ontworpen door Irma Boom, een internationaal gewaardeerd grafisch ontwerpster en ook verantwoordelijk voor de huisstijl van het Rijksmuseum! De biografie vind je in de museumwinkel van het Rijksmuseum of in hun webshop.