In de grote zaal op de eerste verdieping van Foam treed je een wonderbaarlijke vormenwereld binnen. Aan de muren hangen grote ingelijste foto’s met kleurrijke vlakken en lijnen die niet meteen te duiden zijn. Op de grond ligt een verzameling van evenmin te verklaren geometrische vormen, een opgerold paars tapijt en een opgevouwen verwarmingsdeken op een pallet. Ook de zoektocht naar een zaaltekst die uitleg kan bieden, vergt enige moeite. Na twee keer goed rondgekeken te hebben, blijkt dat deze onderdeel is van de sculpturengroep in het midden van de zaal – de tekst ligt als een tentzeil uitgestrekt over een wit blok. Hier wordt de wereld van kunstenaarsduo Scheltens & Abbenes gepresenteerd, zo lezen we, de meest vooruitstrevende fotografen van het hedendaagse stilleven in Nederland.
GO | NO GO #171: Fotografische chirurgie in Foam
Gaan of niet gaan: dat bepaal je zelf. Wij geven je – met een kritische blik – tips voor tentoonstellingen. Met deze keer de tentoonstelling ‘Scheltens & Abbenes – ZEEN’ in het Amsterdamse fotografiemuseum Foam.
Scheltens & Abbenes zijn Maurice Scheltens (NL, 1972) en Liesbeth Abbenes (NL, 1970). Sinds 2001 werken de twee samen aan fotografie-opdrachten voor mode- en designmerken. Voor de modeliefhebber voelt de stijl van Scheltens & Abbenes wellicht bekend aan. Het uitgebalanceerde zachte kleurenpalet, de minimalistische abstractie en de aandacht voor kwaliteit van materialen, doen denken aan de uitstraling van Scandinavische modehuizen. Het is dan ook geen verrassing dat Scheltens & Abbenes grote campagnes hebben ontworpen voor het Zweedse modelabel COS; het campagnebeeld van de tentoonstelling, een foto van tientallen keurig gearrangeerde licht roze, blauwe en groene zeepjes, is onderdeel van de serie Collections voor COS uit 2012. Maar ook foto’s voor andere grote modehuizen als Paco Rabanne en Hermès komen voorbij in de expositie. Daarnaast maakte het duo editorials voor magazines als Fantastic Man, The Gentlewoman of New York Times Magazine. Voor het eerst is de fotografie van Scheltens & Abbenes bij elkaar gebracht en in een volledig nieuwe context te zien: niet in een magazine, maar in een museum.
Bij Scheltens & Abbenes gaat het om het object – of het nou de voering van een jaszak is, een stukje kant of een glazen knikker. Mensen of dieren ontbreken in hun wereld. Schilderijen of tekeningen waar, op een verdwaald vliegje na, geen levende wezens zijn afgebeeld, worden in de Kunstgeschiedenis ‘stillevens’ genoemd. Deze beelden van levenloze objecten zijn alles behalve natuurlijk. Ze zijn zorgvuldig door de kunstenaar bedacht, gearrangeerd en belicht. Diezelfde kunstmatigheid zien we terug in de stillevens van Scheltens & Abbenes. Niets lijkt aan het toeval overgelaten te zijn en alle objecten en vormen zijn bedachtzaam en precies vastgelegd op camera. Scheltens & Abbenes ontleden de objecten en gebruiken de lens van de camera om nieuwe gewaarwordingen aan het licht te brengen. Als titel van de tentoonstelling koos het kunstenaarsduo ‘ZEEN’, een woord dat synoniem is aan de pees, het weefsel dat onze spieren en botten laat bewegen en bij elkaar houdt. Net zoals doktoren het lichaam ontleden om zo achter haar functioneren te komen, ontleden Scheltens & Abbenes objecten. Ze vragen de bezoeker om ook eens als een chirurg of laborant naar alledaagse objecten te kijken om zo tot de ontdekking te komen uit welke onderdelen die objecten allemaal bestaan en daar de functionele schoonheid van in te zien. Speciaal voor Foam maakten de kunstenaars ook de nieuwe video-installatie Zeen, waarin de verschillende beelden uit het oeuvre op vier wanden worden geprojecteerd, bijgestaan door muziek, waardoor je als bezoeker helemaal in de wereld van Scheltens & Abbenes wordt opgezogen.
Naast een uitgesproken benadering van het object en zoektocht naar het wezen der dingen, laten Scheltens & Abbenes zien dat een huwelijk tussen opdrachtfotografie en autonome fotografie – oftewel ‘kunst’ – mogelijk is. Ze doen dit door het presenteren van tweeluiken. In deze tweeluiken worden beelden uit commerciële opdrachten gemixt en gematcht met autonome foto’s. De twee soorten fotografie gaan naadloos in elkaar over en laten zien dat het een dunne lijn is tussen zogenaamde ‘hoge en lage kunst’. Maar ondanks deze ontwikkeling is het onderscheid nog altijd aanwezig en wordt fotografie, en zeker een opdracht voor een modehuis of rapportage in een magazine, zelden op hetzelfde niveau als kunstfotografie gezien, laat staan als dat van schilderijen en sculpturen. Fotografie in haar algemeenheid werd sinds haar ontstaan door de kunstwereld gecategoriseerd als ‘toegepaste kunst’, en pas in de tweede helft van de twintigste eeuw langzaam geaccepteerd als autonome kunstvorm. In hun weloverdachte ensembles pogen Scheltens & Abbenes ook opdracht- of commerciële aan de categorie ‘kunst’ toe te voegen. Als chirurgen ontleden ze elk onderdeel en tonen ze ons de verschillende gezichten van het object, en van wat kunst kan zijn.
Zelf bezoeken?
Bij de tentoonstelling hoort ook de publicatie van Scheltens & Abbenes’ boek ZEEN, naar het grafisch ontwerp van Esther de Vries. Een presentatie van het boek is te zien in de ruimte parallel aan het café van Foam. In het boek worden de beelden in een nieuwe volgorde en combinatie gepresenteerd en vergezeld door enkele teksten. Hiermee heb je de kans de foto’s uit de expo van Scheltens & Abbenes nog eens te bewonderen en de expo als het ware naar huis te nemen!