Sinds de roemruchte drugsbaron Pablo Escobar in 1993 werd neergeschoten en de vredesonderhandelingen tussen de Colombiaanse regering en guerrillabeweging FARC (2012-2016) een einde hebben gemaakt aan het jarenlang lopende gewapend conflict, is het leven in Colombia een stuk veiliger geworden. Hoewel de politieke situatie nog altijd schommelt, krabbelt het land weer op en groeit het toerisme rap. Maar het conflict liet diepe littekens na: met zestig jaar van politieke onrust en onophoudelijk geweld dat mede werd veroorzaakt en gefinancierd door de booming drugshandel, kende geen ander gewapend conflict in Latijns-Amerika zo veel slachtoffers. Kunstenaars zijn misschien wel de uitgelezen personen om ons meer inzicht te geven in hoe het is om te leven in Colombia. Hoe zien we deze gewelddadige geschiedenis terug in de lokale kunstproductie? Welke sporen laat het na in het werk van Colombiaanse kunstenaars? En hoe gaan kunstenaars om met de overgang naar vrede? Voor het eerst in Nederland toont een groepstentoonstelling het verhaal van hedendaagse Colombiaanse kunstenaars.
GO | NO GO #176: Zo veel meer dan Pablo ― kunst uit Colombia
Gaan of niet gaan: dat bepaal je zelf. Wij geven je – met een kritische blik – tips voor tentoonstellingen. Deze keer waren we in Framer Framed voor de tentoonstelling ‘HERE/NOW: Current Visions from Colombia’.
HERE/NOW: Current Visions from Colombia is een tweedelige-tentoonstelling, verdeeld over twee locaties: het op de NDSM-werf gelegen Beautiful Distress House en achterin de Tolhuistuin, in Framer Framed. Hoewel de expo in Beautiful Distress House helaas al afgelopen, kun je bij Framer Framed nog tot 30 juni terecht. In deze ruimte wordt het werk van 10 Colombiaanse kunstenaars getoond die met name de spanning, het verdriet en processen van rouw als thema hebben. Toch is er ook een niet-Colombiaan aan de selectie toegevoegd: de Amerikaanse documentairefotograaf Stephen Ferry, die sinds 2000 in Colombia woont en de weg naar de vrede en de vredesonderhandelingen op camera heeft vastgelegd. Zo omvat HERE/NOW een mooie mix kunstwerken: van video’s, (documentaire)foto’s tot installaties. Opvallend is met name de afwezigheid van geweld in deze kunstwerken.
HERE/NOW is allereerst een bezoek waard omdat het ons – de ‘Netflix-generatie’ – een realistischer beeld laat zien van de situatie in Colombia dan een serie als Narcos dat doet. Dit soort series dragen namelijk bij aan de verheerlijking en mythevorming van Pablo Escobar en de cocaïnehandel. Als gevolg hiervan lopen veel van de buitenlandse toeristen die naar Colombia komen met trots in een Pablo Escobar-shirt, nemen een ‘narco tour’ of kopen goedkope cocaïne bij het uitgaan. Dit zogenaamde ‘Narco-tourisme’ ontkent echter de serieuze aard van het jarenlange conflict. De cijfers van het Colombiaanse National Centre for Historical Memory zijn immers namelijk keihard: in de tweede helft van de afgelopen eeuw zijn meer dan 7 miljoen mensen slachtoffer geworden van gruwelijk geweld, waaronder 220.000 doden, 83.000 vermisten en bijna 6 miljoen mensen zijn gedwongen hun huis te verlaten. In het werk van de kunstenaars te zien in Framer Framed ontbreekt het geweld dat in zo veel series en films te zien is. Hier is geen behoefte aan sensatie; in plaats daarvan staat het verdriet rondom de slachtoffers en alle personen die nog steeds vermist worden centraal. Een mooi voorbeeld is het werk van Oscar Muñoz (1951) die in zijn video Narciso (2001) flinterdunne houtskoolportretten van mensen die vermist worden laat drijven op het oppervlak van een met water gevulde wasbak. Terwijl het water langzaam wegspoelt door het afvoerputje, vervormt het portret geleidelijk totdat het eindelijk volledig verdwijnt en enkel als wat drap in de wasbak achterblijft. Muñoz trekt hiermee een parallel naar de werking van ons geheugen en de moeite om gezichten te herinneren.
Er is meer dat de tien Colombiaanse kunstenaars verbindt: zo zien we meerdere video’s en foto’s waarbij de rivier de hoofdrol speelt. Rivieren zijn erg belangrijk in tijden van oorlog, aangezien ze gebruikt kunnen worden voor transport van mensen, wapens en goederen. Zo vonden er in de afgelopen decennia veel gevechten plaats over het beheer van de rivier. And last but not least, was de rivier ook een plek om lichamen in te dumpen. Een voorbeeld van een werk dat hieraan refereert is Yo Soy También el Otro(2005) van Ana Maria Rueda (1954): vijf foto’s van stenen in een rivierbedding, waarbij de onderkant van de stenen opvallend rood is gekleurd. De stenen hebben die kleur gekregen door de stroming van de rivier, maar de suggestie die wordt gewekt is alsof de stenen in een plas bloed hebben gelegen. Dit werk laat wederom zien dat wanneer je de Colombiaanse kunstenaars aan het woord laat, de beelden behoorlijk subtiel en metaforisch zijn. Hun kunstwerken maken de spanning voelbaar en tonen de verwerking van verdriet, maar hoe het écht ging – de verhalen van geweld en oorlog – moet je als bezoeker zelf invullen. Dat maakt het voor de gemiddelde, niet-ingelezen bezoeker af en toe moeilijk om tot een goed begrip te komen.
Zelf bezoeken?
Benieuwd naar het verhaal van curator Carolina Ponce de Léon? Luister hier naar haar ideeën achter de tentoonstelling.