Als je nog nooit een kunstwerk van Yayoi Kusama bent tegengekomen, dan leef je waarschijnlijk al een tijdje onder een giant yellow pumpkin. De Japanse kunstenaar staat al ruim een halve eeuw wereldwijd bekend om haar opvallende oeuvre; ze pakt bomen in met polkadots, vult vijvers met spiegelbollen, en Instagram loopt over van de miljoenen selfies genomen in haar legendarische Infinity Rooms. Het zijn tijdloze werken die nieuwe generaties blijven aanspreken, een uitzonderlijke prestatie voor iemand die de pensioengerechtigde leeftijd al ver voorbij is. Maar niets is zo mooi als het lijkt; Kusama’s kunst is ook een vorm van therapie voor hevige psychische stoornissen. Al sinds jonge leeftijd lijdt ze aan psychoses. Sommige van haar werken zijn direct geïnspireerd op de hallucinaties die ze al haar hele leven lang beleeft, waarin bloemen tegen haar praten of ze zichzelf ineens in een zee van stippen bevindt. Maar in plaats van te proberen eraan te ontsnappen, besloot ze er kunst van te maken.
GO | NO GO #177: Yippie Yayoi!
Gaan of niet gaan: dat bepaal je zelf. Wij geven je – met een kritische blik – tips voor tentoonstellingen. Onlangs brachten we een bezoek aan Museum Voorlinden, dat op dit moment de 90ste verjaardag van Yayoi Kusama viert met een presentatie van enkele iconische werken.
In de tuinzaal van Museum Voorlinden vind je nu een paar toonaangevende voorbeelden uit dit oeuvre. Verwacht echter geen blockbuster-tentoonstelling (een mega-expo) of een compleet overzicht. Het is met minder dan twintig werken een relatief kleine presentatie, variërend van vroege schilderijen tot recente installaties, bijna allemaal afkomstig uit de collectie van het Wassenaarse museum. Maar dat zijn er meer dan genoeg om je even onder te dompelen in het waanzinnige universum van de stippenkoningin.
In de wereld waarin we leven is verandering de norm; modemerken declareren ieder seizoen weer nieuwe trends en Cristiano Ronaldo debuteert elke week op het voetbalveld een ander kapsel. Dan is het best knap als je sinds de jaren ‘60 van de vorige eeuw trouw bent aan één uitingsvorm, namelijk de polkadot. In een inmiddels welbekende uitspraak vergeleek Kusama deze vorm met de zon, die volgens haar symbool staat voor de energie van ons bestaan. Net zoals mensen niet zonder elkaar kunnen, kunnen polkadots ook niet in hun eentje bestaan. Een patroon van polkadots geeft deze energie weer in de vorm van de oneindige beweging die ontstaat, aldus de kunstenaar. Accreations IV (1965) is een mooi voorbeeld van een vroeg werk waarin je ziet hoe Kusama deze beweging ook echt weet te vangen op een plat vlak, door te spelen met kleur en compositie. Het werk bestaat uit vijf kleine canvassen die op een horizontale rij tegen elkaar hangen, op ieder canvas is een stippenpatroon afgebeeld in een net iets andere kleurencombinatie. Vanwege de – op ongelijke afstand van elkaar geplaatste – imperfecte cirkeltjes lijken het net fonkelende sterrenhemels, en als je er te lang naar kijkt word je zelfs een beetje duizelig. Dots (1999) had dat effect al op ons na vijf seconden; een bijna driedimensionaal schilderij dat tot en met de kaders is opgevuld met rode ei-vormen die beschilderd zijn met witte stippen. Hoewel het werk nog geen vierkante meter in beslag neemt en alsnog tot de categorie “wall-art” behoort, word je er helemaal ingezogen. Je wilt het werk het liefst stiekem aaien als de suppoost even niet kijkt. Dat is precies de bijzondere tegenstelling die als een rode draad door het hele oeuvre van Kusama heen loopt: het zijn in theorie geen vrolijke werken maar je wordt er toch heel vrolijk van.
Oké, wij noemden haar net ook de stippenkoningin (want ja, soms blijft een begrip uit het persbericht zo lekker hangen), maar die bijnaam dekt naar onze mening toch niet helemaal de lading. Want Kusama doet dus veel meer dan stippen tekenen; ze bezorgt haar publiek complete belevingen. Stap de Infinity Mirror Room: Gleaming Lights of the Souls in en ervaar hoe de tijd lijkt even stil lijkt te staan. Het is in feite niets meer dan een ruimte van twee bij twee meter die van binnen compleet bedekt is met spiegels. Daarin zijn kleine ronde gekleurde lampjes opgehangen, en het vlak waarop je kunt staan is omringd met water. Maar zodra de deur achter je dichtslaat, word je onderworpen aan een magische ervaring: door de reflectie lijken de ronde lichtjes zich tot in de oneindigheid te vermenigvuldigen, alsof je in outer space bent beland, terwijl de waterbarricade ervoor zorgt dat je je gewoon onderwerpt aan de eindeloosheid. Kusama vervaagt de scheidslijn tussen de realiteit en fictie nog verder door ook de objecten die in haar fantasieën ontstaan tot leven te brengen en ze in de openbare ruimte te plaatsen. Narcissus Garden (1966-2010) bestaat uit 1500 roestvrijstalen, gespiegelde bollen, die een flinke hoek van de vloer in de tuinzaal in beslag nemen. Samen construeren ze een veld van oneindige reflectie, van de ruimte, van de kunstwerken en van jezelf als bezoeker. Je wordt in de verleiding gebracht om zo dichtbij mogelijk te komen om je eigen spiegelbeeld te bestuderen, en geheel in millennial-fashion vervolgens ongegeneerd een selfie te maken. Met dit werk maakte Kusama in 1966 haar internationale debuut door het ongevraagd op de Biënnale van Venetië te presenteren, en de bollen vervolgens voor 2 dollar per stuk te verkopen! Zo confronteert ze ons met onze ijdelheid, een ijzersterke boodschap van iemand die juist van haar eigen “imperfecties” haar kunst heeft gemaakt. Kusama nodigt je uit om niet alleen te kijken naar haar kunstwerken, maar lokt je, soms zonder dat je het in de gaten hebt, ook haar wereld in. Terwijl je je daar enerzijds als Alice in Wonderland waant, vraag je jezelf toch ook af of dit echt is hoe het er bij Kusama van binnen uitziet?
Zelf bezoeken?
Het negentigjarige bestaan van Kusama wordt overal ter wereld uitgebreid gevierd! Magnolia Pictures bracht onlangs de documentaire ‘Kusama Infinity – The life and art of Yayoi Kusama’ uit, waarin haar manier van denken en werken worden uitgelicht. Een aanrader voor ieder die graag nog wat dieper in Kusama’s universum duikt.