GO | NO GO #180: De binnenstebuiten-kunst van Maria Lassnig

Een hoogtepunt in de tentoonstelling is de grote zaal recht tegenover de beroemde trap van het Stedelijk Museum. Hier zijn Lassnigs body awareness paintings uit verschillende periodes samengebracht – je komt binnen in de kern van haar oeuvre. In haar body awareness paintings probeerde Lassnig haar lichaam “van binnenuit” te schilderen – niet wat ze zag, maar wat ze op dat moment voelde. Geen zelfportret is hetzelfde: waarbij het ene schilderij een herkenbaar vrouwenlichaam weergeeft, zoals Zelfportret met augurkenpot (1971) of Du oder Ich (2005), zijn andere lichamen volledig vervormd. Omdat Lassnig alleen schildert op basis van wat ze op dat moment voelt, ontbreken regelmatig lichaamsdelen of worden ledematen gereduceerd tot onherkenbare losse stompjes vlees. Zo zijn bij Zelfportet als Profeet (1967) alleen dijen, schouders, armen, handen en de neus geschilderd, kijk je bij Zelfportret met zenuwlijnen(1996) letterlijk naar een inwendig zenuwstelsel of worden bij Re-laties VII (lotslijnen)(1994) lappen vlees verbonden door lijnen. Elk schilderij wordt zo een soort zoekpuzzel, waarbij de titel van het kunstwerk soms de enige duidelijke hint vormt van wat je ziet. Wat al deze ‘Körperbewustseinsbilder’ (‘lichaamsbewustzijn-schilderijen’) echter met elkaar verbindt, is een zichtbare frictie tussen lichaam en geest, tussen fictie en werkelijkheid. De moeizame beeltenis van de innerlijke ervaring van het lichaam en de frustratie met de beperkingen van haar eigen fysiek – het vrouwenlichaam –, is iets wat Lassnig haar hele leven heeft bezig gehouden. In de overige zalen in de tentoonstelling zien we deze struggle steeds weer terugkomen.

Minder bekend dan haar schilderijen, maar ook zeer de moeite waard, zijn Lassnigs videoanimaties. Deze korte treffende video’s zijn zowel komisch als serieus en laten een drang naar artistiek experiment zien. Lassnig kwam in aanraking met het medium video tijdens haar verblijf in New York (1968 – 1980), waar ze een cursus animatietechniek volgde aan de School of Visual Arts. In 1974 richtte ze samen met enkele andere geëngageerde vrouwelijke (film)kunstenaars, onder wie Martha Edelheit, Carolee Schneemann en Silvianna Goldsmith, het collectief Women/Artist/Filmmakers, Inc. op. Lassnigs video’s bevatten cartoonesk getekende figuren of collages, waarbij ze beelden verknipt over en door elkaar heen plakt. De thema’s komen overeen met de rest van haar werk, zoals haar ongeloof en moeite met het huwelijk (Lassnig groeide op in een gebroken gezin en zelf bleef ongetrouwd) of haar afkeer van oorlog (bijna twintig jaar werkte ze aan een anti-oorlogsfilm, maar heeft deze helaas nooit kunnen voltooien). De tentoonstelling Ways of Being laat ook “nieuw” videomateriaal van Lassnig zien dat in 2014 werd herontdekt in haar archief. Zo toont de film Herfstgedachten uit de jaren zeventig een kort absurdistisch schouwspel waarin Lassnig zichzelf als oudere vrouw tegenover een jonge balletdanser zet die door de wouden danst als losgeslagen jonge bosnimf. Lassnig heeft moeite met haar ouder wordende lichaam en brengt dit in beeld door zichzelf in deze video in te snoeren in lakens. De jonge danser verbeeldt het verlangen naar de intimiteit die steeds onbereikbaarder wordt. Tot aan haar dood (ze werd 94 jaar) bleef Lassnig kunst maken – want de kunst die houdt haar jong, zoals ze half melancholisch en half grappend zingt in haar biografische video Kantate uit 1992.