Wie dit Rembrandtjaar iets wil opsteken over Rembrandt kan het best even langswippen bij the man himself thuis. De wereldberoemde kunstenaar woonde immers gewoon in de Jodenbreestraat in Amsterdam en maakte hier veel van zijn meesterwerken ― waaronder mogelijk ook de Nachtwacht, wie kent ‘m niet! Wie tegenwoordig over de smalle, houten wenteltrappen loopt, heeft het gevoel een paar eeuwen terug in de tijd te zijn geslingerd. Behalve de krakende vloeren en de Wunderkammer waar je je ogen uitkijkt, heeft het museum een modern gedeelte waar regelmatig tentoonstellingen te zien zijn. De collectie van Museum Het Rembrandthuis richt zich namelijk al honderd jaar op de prentkunst van Rembrandt, maar verzamelt daarnaast ook werk van zijn tijdgenoten en van kunstenaars die zich in de eeuwen daarna door Rembrandt lieten inspireren.
GO | NO GO #199: Een rondje Rembrandt #5 – Beter goed gestolen, dan slecht bedacht
Gaan of niet gaan: dat bepaal je zelf. Wij geven je – met een kritische blik – tips voor tentoonstellingen. Deze keer bezochten wij Museum Het Rembrandthuis voor de tentoonstelling ‘Inspired by Rembrandt’.
Maar hoe komt Rembrandt zo famous? Dat hij naast zijn 300 schilderijen bijna tweeduizend tekeningen en meer dan driehonderd etsen maakte, hielp natuurlijk mee. Deze werken op papier waren namelijk bedoeld voor een internationale verspreiding van zijn kunst omdat ze makkelijk te verspreiden en kopiëren waren. And boy how that worked out! Al in zijn eigen tijd was Rembrandt beroemd vanwege zijn vernieuwende technieken. Zo was zijn manier van kijken naar het menselijk lichaam revolutionair, omdat hij als één van de eersten het menselijk lichaam met alle imperfecties verbeeldde: rimpels, vetrolletjes en afdrukken van kousen die nét even te strak hebben gezeten op kuiten. Niet zo gek dus, dat hij met zijn vernieuwende blik regelmatig als inspiratiebron heeft gediend voor kunstenaars. De copycats staan al sinds de 17de eeuw in de startblokken om zijn werk letterlijk te kopiëren en mee te liften op zijn succes – don’t worry, van copyright had nog niemand gehoord en het kopiëren van andermans werk was eerder het etaleren van je eigen kunstkennis dan a lack of creativity. Men wilde Rembrandt evenaren, en velen hebben dappere pogingen gewaagd om hem zelfs te overtreffen. 350 jaar na zijn overlijden is zijn werk nog even modern en worden zijn experimenten nog bewonderd. In de tentoonstelling Inspired by Rembrandt wordt werk van de meester samen getoond met kunst van onder andere Jan Lievens, Aat Veldhoen, Marlene Dumas en Carla van de Puttelaar.
Dat Museum het Rembrandthuis niet your typical white cube is, wordt in deze tentoonstelling nog eens benadrukt door de vormgeving. De wanden zijn voorzien van felle kleuren, waaronder neon-roze: vergeet oud-roze, Rembrandt is helemaal up-to-date met deze millennial pink vibes. De tentoonstelling is ingericht in acht thema’s: Koppen, Natuur, Zelf, Leven, Leegte, Zwart, De lijn en Rauw. Elk thema heeft een eigen kleur en wordt geïntroduceerd aan de hand van een werk van Rembrandt. Rechts daarvan hangen verschillende werken die daar weer op zijn geïnspireerd. Bij het thema ‘Koppen’ is dat bijvoorbeeld De tweede ‘oosterse’ kop (c. 1635) waar Rembrandt en-profil een wat oudere man in een bontjas en met een stoffen tulband om zijn hoofd gedrapeerd toont. Koppen als deze, die een karakter of type moesten voorstellen (tronies) werden door Rembrandt voor het eerst op de markt gebracht en tonen de vele 17de-eeuwse karakters uit zijn directe omgeving. Kunstenaars in zijn tijd, zoals Ferdinand Bol en de Italiaanse Giovanni Benedetto Castiglione pikten dit direct op. Dat deze tronies later ook nog booming waren, bewijst Pablo Picasso met zijn werk Rembrandt en drie vrouwenhoofden (1934) waarin hij drie vrouwenhoofden en-profil toont. Temidden van deze vrouwen vormen vele krullende lijnen een portret van Rembrandt; een knipoog naar zijn beroemde voorganger. Even verderop in de tentoonstelling komt ons een andere wirwar van lijnen tegemoet waarin we bijna lijken te verdwalen. In Half-Life (after Rembrandt) 1-6 (2016) baseert Glenn Brown (g. 1966) zich net als Picasso op de koppen van Rembrandt: de lijnen van zes geëtste koppen van Rembrandt heeft hij op zijn iPad overgenomen, geaccentueerd en vergroot. Deze voorstellingen bracht hij vervolgens over op etsplaten, die hij over elkaar heen drukte op papier. Oude en nieuwe technieken worden zo gecombineerd om tot nieuw werk te komen. In de wirwar van lijnen kun je je verliezen, maar wie afstand neemt, ziet Rembrandt voortleven in de 21ste eeuw.
De combinaties van kunstwerken zijn vaak verrassend: werk uit 2011 hangt naast werk uit 1643. En wie denkt dat de meester anderen alleen tot etsen en tekeningen inspireerde, heeft het mis. Op de felle wanden prijkt bijvoorbeeld ook een foto van Carla van de Puttelaar (g. 1967), waarin het vrouwelijk naakt en de schaduwwerking met sterke licht-donker contrasten van Rembrandt terug komen. Het zittende model lijkt op te lichten tegen de donkere achtergrond, zoals ook Rembrandt vaak figuren in een donkere omgeving plaatst. Een andere hedendaagse kunstenaar waarvan werk wordt getoond, is Marlene Dumas. Met haar Plassende vrouw (1996) laat zij zien dat onderwerpen drie eeuwen later nog steeds ongemakkelijk kunnen zijn. Voor haar lithografie heeft Dumas Het pissende vrouwtje van Rembrandt als uitgangspunt genomen. Waar het ‘vrouwtje’ van Rembrandt gehurkt, haar jurk omhoog-houdend met één borst ― per ongeluk ― ontbloot, met een krachtige straal pist (niet plast!), zien we bij Dumas een frontale, naakte vrouw waar een verticale streep tussen haar benen eenzelfde handeling uitbeeldt. Dumas heeft een grote bewondering voor het kleine etsje en laat ons van ongemak grinniken door haar expliciete werk. Hoewel de link met Rembrandt duidelijk is bij deze twee pissende vrouwen en de meeste andere combinaties van kunstwerken, krabben we ons bij andere stukken soms achter onze oren. Is een gravure van een enkele libelle geïnspireerd op Rembrandts De schelp, enkel omdat het een stilleven is van een natuurverschijnsel? Sommige combinaties lijken ons wat vergezocht, maar dat doet niets af aan de veelzijdige werken zelf. Kom maar op met die andere duizenden prenten uit de collectie!
Zelf bezoeken?
Inspired by Rembrandt is een voorproefje voor wat komen gaat: de aankomende jaren zal Museum Het Rembrandthuis tentoonstellingen organiseren met moderne en hedendaagse kunst waarin telkens één van de thema’s centraal zal staan. In 2020 is het aan het thema ‘Rauw’ om de aftrap te nemen. Heb jij een idee van ‘rauwe’ kunst of kunstenaars? Het museum is benieuwd naar jouw input! Schrijf jouw rauwe idee op en laat deze achter op een wand vol ideeën in de tentoonstelling.