GO | NO GO #203: De verborgen verhalen van Luc Tuymans

Een aantal werken in de expositie heeft echt uitleg nodig. Neem Mr. Sagawa (2013). Daarop staat een kleine Japanse man halverwege een trap ons wat meewarig aan te staren. De muur achter hem is geschilderd in vale tinten lila en geel en zijn gezicht is door het gebruik van de typische ‘Tuymans-toets’ – met lichte, waterige penseelstreken – vrij wazig. Het werk blijkt onderdeel van een serie over extreem geweld: het is geschilderd naar een beeld uit een documentaire over de 28-jarige Issei Sagawa, een Japanse student die voor een doctoraat naar Parijs verhuisde. Sagawa nodigde de Nederlandse studente Renée Hartevelt uit in zijn appartement, vermoordde en verkrachtte haar en at delen van haar lichaam op. Die zagen we niet aankomen. Het beeld van Tuymans is zo sterk omdat het – anders dan het verhaal – helemaal niet luguber is. Juist omdat het niet shockeert, laat het je nadenken over bijvoorbeeld de dunne lijn tussen interesse en voyeurisme. Want je wil weten hoe ‘dat soort mensen’ eruit zien. Mensen die meisjes opeten. Maar waarom eigenlijk? Waar komt die fascinatie voor het kwaad vandaan? En raken we langzamerhand steeds meer afgestompt, met die overvloed aan gruwelijke beelden in de media? In de categorie ‘akelige verhalen’ horen ook de schilderijen uit de nieuwe serie Anonymous (2018). Die bestaat uit middelgrote zwart-wit portretten naar politiefoto’s van ‘levende doden’: onbekende mensen die dood zijn teruggevonden en van wie de verminkte gezichten zijn gereconstrueerd om ze herkenbaar te maken en zo alsnog hun identiteit te kunnen achterhalen. Op zijn schilderijen heeft Tuymans de gezichten heel vaag gemaakt en de (geopende) ogen fel opgelicht. Dat maakt de toch al ongewone beelden éxtra vreemd. De figuren op de portretten blijven je aanstaren, waardoor jij nu degene bent die zich bekeken voelt. Ook in deze serie is het achterliggende verhaal onmisbaar om het werk echt te kunnen begrijpen.

Naast de werken an sich schenkt de tentoonstelling ook aandacht aan de dwarsverbanden daartussen. De making of-video die in de eerste zaal wordt getoond, laat zien dat Tuymans grotendeels zelf heeft bepaald welk kunstwerk waar is opgehangen. Vanuit zijn rolstoel – waartoe hij tijdelijk is veroordeeld vanwege een voetoperatie – dirigeert hij de jongens van de technische dienst. ‘Gaat dit samen? Nee hè. Ga eens daarheen. Ho, ho! Niet te veel naar links. Ja, dat is boeiend. Super schoon!’ Tuymans wil dat zijn werken exact op de juiste plek hangen, zowel esthetisch (verticale werken tussen andere verticale werken of – contrasterend – uitbundige schilderijen naast meer ingetogen werk), als inhoudelijk gezien. Hij ziet de tentoonstelling namelijk als een ‘denkruimte’ waarbij “de bezoeker verbanden kan leggen tussen de verschillende werken en deze zo een nieuwe lading krijgen”. Mooi, maar de gesuggereerde inhoudelijke verbanden doen hier en daar wel wat gezocht aan. Zo treffen we tussen de doeken met anonieme doden het werk Container (2019), een schilderij van het plastic omhulsel van een Mona-pudding in een vuilnisbak. Afval dat volgens het deskundige commentaar zou verwijzen naar de andere beelden ‘als lege huls’. En naast de schilderijen van verlaten museumzalen, die Tuymans maakte naar aanleiding van zijn expositie in het streng Islamitische Qatar ten tijde van IS, hangt een werk van een hondsdolle hond. Een combinatie die volgens het museum ‘indringende vragen’ oproept over het geweld dat zich buiten afspeelt. Tsja, zou kunnen. Maar je ontkomt soms niet aan de indruk dat er nog tientallen andere interpretaties mogelijk zijn, allemaal net zo waarschijnlijk. Misschien moet je een tentoonstelling als deze wel vaker dan één keer bezoeken om de wereld van Tuymans te leren doorgronden. Er zit dus niets anders op: we gaan terug.