Groot, kleurrijk, luid en humoristisch: vier woorden die het werk van de Portugese Joana Vasconcelos (1971) goed beschrijven. Sinds het begin van haar artistieke carrière in de jaren negentig, is ze uitgegroeid tot een van Portugals bekendste en meest geliefde kunstenaars. Haar wereldwijde doorbraak kwam in 2005 met het werk The Bride, een zes meter hoge kroonluchter gemaakt van tampons. Dit werk toonde ze voor het eerst tijdens de Biënnale van Venetië in 2005, en riep hiermee heel wat reacties op. Een simpel, alledaags voorwerp op een monumentale manier tot kunst verheffen: dat is Vasconcelos’ stijl. Er gaat echter meer schuil achter deze werken dan je op het eerste gezicht ziet. Door het gebruik van herkenbare, alledaagse objecten kaart ze namelijk maatschappelijke en sociaal-politieke thema’s aan, zoals onderdrukking, mensenrechten, migratie, globalisering, identiteit en gendervraagstukken. Grote kunst met grote betekenis dus.
GO | NO GO #204: Big, bont en betekenisvol
Gaan of niet gaan: dat bepaal je zelf. Wij geven je – met een kritische blik – tips voor tentoonstellingen. Deze week vanuit de Kunsthal in Rotterdam, waar je nu de eerste solotentoonstelling in Nederland van Joana Vasconcelos ziet, ‘I’m Your Mirror’.
In de Kunsthal zijn nu dertig werken te zien uit het gehele oeuvre van Vasconcelos. Het is voor het eerst in Nederland dat er een solotentoonstelling gewijd is aan haar werk. Eerder had ze een solo-expositie in Château de Versailles, als eerste vrouwelijke én jongste hedendaagse kunstenaar ever to do so. Voor de enkeling die dit Franse paleis, dat de Franse koning Lodewijk de veertiende in de zeventiende eeuw liet bouwen, niets zegt: denk aan tientallen glinsterende kroonluchters, groter dan groot en gouder dan goud. Een plek die qua monumentaal formaat een perfecte match is voor het werk van Vasconcelos. De Kunsthal in Rotterdam is niet zo extravagant uitgedost als Château de Versailles, maar hierdoor zijn het niet de kristallen kroonluchters, maar de kunstwerken van Vasconcelos die alle shine pakken.
Wanneer je de tentoonstelling binnenloopt, worden meerdere zintuigen tegelijkertijd geprikkeld. Je hoort harde klappen, gezang, gerinkel en je ogen worden gelijk getrokken naar alle kleuren en flikkerende lichtjes. Wij besloten meteen rechts te beginnen bij het werk Ponto de Encontro (2000); een draaimolen gemaakt van verchroomd metaal met tien verschillende moderne designstoelen erop gemonteerd als een draaimolen. De letterlijke vertaling van het werk is ‘ontmoetingsplek’, wat de bedoeling van het werk meteen weergeeft; dit is relationele kunst, kunst om een sociale situatie mee te creëren. Dit was een populair thema onder kunstenaars in de jaren negentig; het museum werd gezien als een plek waar dingen tot discussie gesteld konden worden en mensen elkaar konden ontmoeten. Vandaag de dag is dit nog steeds een ontzettend relevant onderwerp, want hoe vaak praten onbekenden nog face to face met elkaar (als je die keren met dat ene wijntje te veel op niet meetelt)? Om dit te stimuleren (het contact, niet de wijntjes teveel) maakte Vasconcelos deze interactieve installatie. Je neemt plaats in een van de stoelen en met de hulp van onbekenden die plaatsnemen in de anderen stoelen zet je het rad in beweging. Alleen al het gegeven dat je een kunstwerk mag aanraken creëert een band met je mede-draaimolenzitters. Een perfecte icebreaker om een gesprekje aan te knopen en wie weet een tentoonstellings-buddy te vinden om de rest van het werk van Vasconcelos eens goed mee onder de loep te nemen.
Het werk van de Portugese kunstenaar roept veel vragen op: het is op het eerste gezicht vrij duidelijk dat er een onderliggende betekenis in zit, maar wat die dan is? Gelukkig worden er in de tentoonstelling I’m Your Mirror genoeg handvatten aangereikt om het verhaal achter de werken beter te leren kennen, zodat je niet alleen met een gave Instagram story naar buiten loopt. Een veel voorkomend thema in Vasconcelos’ werk is de positie van de vrouw in de maatschappij. Het werk A Todo o Vapor (vermelho/ verde/ amarelo) (2012, 2013, 2014) is hier een goed voorbeeld van. Je ziet drie installaties die van een afstandje op enorme waterlelies lijken. Uit nadere inspectie blijkt echter dat het kunstige torens van strijkbouten zijn in de kleuren van de Portugese vlag, rood, groen en geel. Als je even blijft kijken,zie je de strijkbout-bloemen openen en sluiten, als een voorstelling van de Indische waterlelies in de Efteling. Vasconcelos gebruikte de vorm van de waterlelies vanwege hun betekenis in de Boeddhistische leer, waarin ze voor puurheid en schoonheid staan. Met dit werk wijst zij ons op de (nog steeds op bepaalde plekken heersende) rolverdeling van de man als broodwinnaar en de vrouw als huisvrouw. De kunstenaar zet dit beeld echter helemaal naar haar eigen hand, door van de strijkijzers een kunstwerk te maken; who cares about die overhemden? Vasconcelos kunst geeft stof tot nadenken, maar laat ons ook vaak gniffelen en genieten van alle verschillende materialen en texturen: een drie-in-een deal die wij niet laten liggen.
Zelf bezoeken?
Op 21 september organiseert de Vrije Academie een inleidende lezing over het werk van Vasconcelos. Kunsthistorica Patricia Huisman zal je een uur lang van alles vertellen over de kunst van Vasconcelos en de achterliggende betekenissen hiervan. Voor meer informatie en tickets, klik hier.