‘Niemand kan geheel op eigen kracht leven. Er is een onmisbare band nodig met de grote geesten om ons heen. Om desalniettemin een eigen plaats te veroveren.’ We vallen maar meteen met de deur in huis met deze quote van man of the hour Kees Verwey. Dit citaat verwoordt namelijk goed de insteek van de tentoonstelling, waarin een aantal schilderijen van de Hollandse Verwey (1900-1995) naast die van zijn idolen te zien zijn. En deze idolen waren niet de minsten: we nemen een Karel Appel, een Picasso, een Braque en nog een handvol bekende kunstenaars en schrijvers. Hoewel alle shine in eerste instantie naar Verwey gaat, gaat het hart van het Dordrechts Museum ook om een andere reden harder kloppen: dankzij deze tentoonstelling heeft het Dordrechts Museum nu voor het eerst een Picasso en Braque in huis. Verwey, maker en matchmaker.
GO | NO GO #207: Fanboy Kees Verwey
Gaan of niet gaan: dat bepaal je zelf. Wij geven je – met een kritische blik – tips voor tentoonstellingen. Afgelopen week bezochten we het Dordrechts Museum in (drie keer raden…) Dordrecht, waar op dit moment de tentoonstelling ‘Kees Verwey en zijn idolen’ te zien is.
Voor wie niet meteen een belletje hoort rinkelen: de schilder Kees Verwey werd in 1900 in Amsterdam geboren en woonde het grootste deel van zijn verdere leven in Haarlem. Hij maakte bijna de hele twintigste eeuw mee en stierf in 1995. Verwey kreeg kunst en cultuur met de paplepel ingegoten; zijn oom was niemand minder dan de beroemde architect Berlage, en een andere oom was literator-dichter Albert Verwey. Van jongs af aan deed kleine Kees niets anders dan tekenen. Bij zijn oom Albert hingen werken van de Amsterdamse impressionisten aan de wand, waaraan hij zich later zou gaan spiegelen: George Hendrik Breitner, Isaac Israels, Jan Toorop en Floris Verster. Vooral die laatste was een enorme inspiratie voor de jonge kunstenaar. Volgens Verwey was Verster een meester in het waarnemen. En dan was er ook nog zijn grote leermeester Henri Frédéric Boot. Die kunstenaar was op zijn zachtst gezegd een opmerkelijke man; hij waste zich nooit, ging altijd gekleed in een donker pak en werkte in een zeer smerig en rommelig atelier. Niet alleen de werken van Boot maar ook zijn ranzige atelier maakten veel indruk op Verwey. Het ging Boot om het tonen van de schoonheid van de alledaagse werkelijkheid. Deze visie en de smerigheid sloegen over op Verwey, niet zozeer in zijn lichamelijke verzorging, als wel in zijn werk. Wij trokken onze latex handschoenen aan en gingen op onderzoek uit.
De tentoonstelling opent enigszins clichématig met het jongste werk van Verwey, een reeks zelfportretten. Een daarvan, een potloodtekening, maakte hij toen hij pas elf jaar oud was. Hiermee zette hij zijn eerste stappen in het kunstenaarsschap. Na deze kennismaking met de jonge Verwey volgen schilderijen van zijn grote voorbeelden met daarnaast rechttoe-rechtaan zijn ‘interpretatie’ van die werken. Zo zien we bijvoorbeeld een een schilderij van de Amsterdamse grachten van Breitner met daarnaast de variant Verwey. Lopen we een stukje door, dan komen een schilderij van Verwey tegen met de veelzeggende titel: à mon ami Picasso. Nadat Verwey in het Stedelijk Museum in Amsterdam een tentoonstelling zag van de Spaanse grootmeester, maakte hij deze ode aan Picasso. Op het schilderij zien we een stilleven met een gitaar in zachte kleuren in het midden van het werk. En ook hiernaast hangt een koppeltje kunstwerken. Verder zien we hoe Verwey zich liet inspireren door de Cobra-beweging (met name door Karel Appel), en door de Franse kunstenaars Georges Braque. Doordat veel van de schilderijen in deze expositie zij-aan-zij zijn opgehangen, kunnen we haast niet anders dan een spelletje ‘kijk en vergelijk’ spelen. Het wordt een stuk spannender, wanneer we ontdekken dat Verwey niet alleen op artistieke gronden zijn oog op wat voorgangers had laten vallen, maar soms ook helemaal fan kon zijn van een bepaald persoon. Zo raakte hij na een ontmoeting met Anthony Kok helemaal in de ban van deze dichter en maakte hij maar liefst 30 tekeningen van de man. Hoezo obsessed?! Het is een indrukwekkend geheel al deze portretten bij elkaar. Het laat zien hoeveel verschillende kanten Verwey in deze man zag, maar ook dat hij verschillende tekentechnieken zeer goed beheerste. Verwey omschreef het zelf als één groot experiment waarbij hij gebruikt maakte van verschillende technieken en diverse papiersoorten.
Inspiratie kwam voor Verwey soms ook uit een vrij banale hoek: zijn atelier zelf. Zijn studio bevond zich op de eerste etage van een monumentaal pand aan het Spaarne in Haarlem. Verwey maakte een serie schilderijen van zijn atelier in de jaren zeventig die een heuse sterrenstatus kregen. Ze werden in 1978 tentoongesteld in het Stedelijk Museum in Amsterdam, wat hem definitief erkenning als modern schilder opleverde. Deze qua formaat grote atelier schilderijen brengen je als het ware naar het atelier van Verwey. De lichtinval in zijn atelier spat van het doek af. Verwey modelleerde zijn atelier naar dat van zijn leermeester Boot. Zoals gezegd was Boot een deftige man, maar zijn atelier was goor en slecht onderhouden, ‘Een bewust proces van verloedering’, noemde hij het. Het atelier van Verwey haalde het qua viezigheid niet bij dat van Boot, maar hij zei er het volgende over: ‘Ik doe dit niet om in de rommel te zitten, omdat ik het zo leuk vind, maar omdat ik gemerkt heb dat vanuit deze toestand van vergaanheid en van stof en schimmel de kleinodïen en de kristallen opgedolven worden, die kostbaarder zijn dan al het mooie, opgeruimde en gestroomlijnde van deze tijd’. Laat Rob Geus dit maar niet horen.
Zelf bezoeken?
Nu ben je natuurlijk hartstikke nieuwsgierig geworden naar die vieze ateliers. Want hoe vies is vies? In deze video op YouTube zie je onder andere Verwey aan het werk, scroll je door naar 05:16 dan zie je met eigen ogen hoe goor de ateliers van Boot en van Verwey nou echt waren. Oordeel zelf maar.