Yaël Speck 21 oktober 2019

GO | NO GO #211: Diamonds are a Russian’s best friend 

Gaan of niet gaan: dat bepaal je zelf. Wij geven je – met een kritische blik – tips voor tentoonstellingen. Deze week vanuit de Hermitage in Amsterdam, waar je nu de de tentoonstelling ‘Juwelen! Schitteren aan het Russische hof ‘ kunt bewonderen.

Decennia lang werd Rusland geregeerd door tsarina’s en tsaren. Deze positie kwam met de bijbehorende perks: enorme internationale status, paleizen zo groot als een klein dorp, een ieder een aanzienlijke collectie juwelen. Dit laatste was echter niet altijd zo. Het hebben (en vooral ook) tonen van juwelen kwam pas in zwang toen het nichtje van Peter de Grote, Anna Ioannovna (1693-1740), in de eerste helft van de achttiende eeuw op de troon zat. Zij was de jaren van relatieve eenvoud helemaal zat en besloot het roer om te gooien richting bling, bling en nog meer bling. Ze kocht op grote schaal kostbaarheden aan die vele monden lieten openvallen. Het begin van een grote adembenemende collectie van juwelen, met elk hun eigen verhaal uit tweehonderd jaar rijkdom en extravagantie van het Russische hof. Deze collectie van juwelen, maar ook bijpassende japonnen, accessoires, kostuums en schilderijen, wordt nu getoond in de Hermitage in Amsterdam.

Zaaloverzicht 'Juwelen!', foto: Evert Elzinga

Van deze expositie word je heel hebberig, dus is het maar goed dat de Hermitage vlak naast het Waterlooplein (een plek waar je leuke accessoires en kleding kan kopen voor een prikkie) ligt en niet naast een dure juwelier. De collectie van ruim driehonderd juwelen die vanuit de Hermitage in St. Petersburg hun tocht naar Nederland heeft gemaakt, was eigendom van vele invloedrijke royals van Rusland. Voor hen waren deze juwelen pronkstukken om hun status aan de buitenwereld mee te laten zien. Tijdens feestelijke events moest het haast een wedstrijd zijn geweest wie de meeste sieraden kon dragen zonder om te vallen onder hun gewicht. Catharina de Grote (1729-1796) toverde zelfs haar slaapvertrek in het Winterpaleis om tot een ware ‘pronkkamer’, de Diamantzaal, die onder tijdgenoten bekend stond als het ‘allerrijkste kabinet van kostbaarheden’. De Hermitage geeft ons met deze tentoonstelling toegang tot een Amsterdamse versie van deze Diamantzaal, waar ook wij ons kunnen vergapen aan alle glinsterende rijkdommen van het Russische hof en haar high society.

Juwelenkistje Augsburg, eind 17de eeuw, © State Hermitage Museum, St Petersburg

Onder de begeleiding van dromerige maar dansbare muziek ─ wij twijfelden zelfs even of we een heuse wals moesten inzetten ─ loop je de eerste expositieruimte binnen, die is omgetoverd tot een balzaal. Het eerste dat opvalt is een grandioze juwelendoos. Je hebt er misschien zelf ooit een gemaakt voor Moederdag, volledig beplakt met macaroni-schelpjes en glitters. Deze juwelendoos van Catharina de Grote is echter next level. De macaroni-schelpjes en glitters zijn namelijk vervangen door real bling in de vorm van vierhonderd (!) edelstenen. Verderop in de tentoonstelling struikel je over de inhoud van deze juwelenkist. De getoonde pracht en praal staat onder het toeziend (edoch geportretteerde) oog van de oud-eigenaren, die ervoor zorgen dat iedereen z’n handjes thuis houdt. In de portretten herken je sommige objecten in de vitrines; een ideaal zoekspelletje voor een regenachtige zondagmiddag. Loop je een zaal verder, dan stuit je pontificaal op een van de showstelers van deze tentoonstelling. Een broche maat XXXL in de vorm van een gevarieerd bloemenboeket. Deze kunstige broche was eigendom van keizerin Elisabeth (1709-1762) en bevat de meeste edelstenen van al de getoonde juwelen in de tentoonstelling, zo’n vierhonderd briljanten, ongeveer vierhonderdvijftig kleine roosgeslepen diamanten, blauwe en gele saffieren, robijnen en smaragden. Wij nemen voortaan geen genoegen meer met een bosje rozen van het tankstation, dat is zeker.

Zaaloverzicht 'Juwelen!', foto: Evert Elzinga

‘Diamonds are a girl’s best friend’ zong Marilyn Monroe ooit. Maar aan het Russische hof bleven de heren zeker niet achter. Ook zij waren enorme fan van het fonkelende juweel. Zo gaat het verhaal dat vorst Aleksandr Borisovitsj Koerakin, een enorme liefhebber van kostbare sieraden, tijdens een brand in Parijs bijna was gestorven vanwege zijn kostbaarheden. Hij droeg namelijk een uniform met enorm veel goudstiksel. Door de hitte van de vlammen werd dit goudstiksel bloedheet en konden de redders hem niet aanraken en dus in veiligheid brengen. Goudstiksel was echter niet het enige wat de heren aan juwelen hadden. Denk bijvoorbeeld ook aan horloges, gespen, knopen, ordetekens en snuifdozen. Deze laatste werden zowel door heren als dames gebruikt, en dienden meerdere functies. Ten eerste waren ze bedoeld om tabak in te bewaren, maar werden ze ook gebruikt om liefdesbriefjes mee door te geven. Meestal zat er in het deksel nog een verborgen dekseltje dat alleen te openen was door degene die de geheime mechaniek kende. Super romantisch, toch? Sieraden werden naast statussymbool en hulpjes in de liefde ook als talismannen gezien. Een goed voorbeeld hiervan zijn de drie armbanden die ooit gemaakt zijn voor prinses Anna Pavlovna (1795-1865). Zij trouwde met de Nederlandse erfprins Willem (die later Koning Willem II werd). De armbanden hadden voor Anna een speciale betekenis; een armband bevat een geëmailleerd portret van haar geliefde Willem, en de andere twee tonen de initialen van het paar. Om de liefdesband nog meer te laten blijken, bevatten de laatste twee armbanden ook gevlochten haar van zowel Anna als van Willem, en zijn deze versierd met turkooisjes, een steensoort die symbool staat voor een lang en gelukkig huwelijksleven. Net als deze armbanden heeft ieder juweel in deze tentoonstelling wel een eigen verhaal. Van liefdesverhalen tot culturele tradities ─ achter de glamour zit een hoop geschiedenis verborgen.

Zelf bezoeken?

Hoe lang doe je er over?
Trek minimaal 45 minuten uit voor deze tentoonstelling.
Expert level
Beginners | Gevorderden | Crazy pro
Meer weten

Een bal is niet compleet zonder muziek. Ook hieraan is gedacht bij de tentoonstelling Juwelen! Schitteren aan het Russische hof. In samenwerking met het Koninklijk Concertgebouworkest worden er verschillende pop-up concerten georganiseerd in de tentoonstellingszaal. Voor meer informatie en data, klik hier.

De tentoonstelling ‘Juwelen! Schitteren aan het Russische hof’ is nog t/m 15 maart 2020 te zien in de Hermitage Amsterdam.

Meer informatie