Charlotte Hercules 13 november 2019

GO | NO GO #215: Rembrandts Crime Scene Investigation

Gaan of niet gaan: dat bepaal je zelf. Wij geven je – met een kritische blik – tips voor tentoonstellingen. Deze keer bezochten wij Museum Het Rembrandthuis voor de tentoonstelling ‘Laboratorium Rembrandt. Rembrandts techniek ontrafeld’.

Watermerken, ijzergallusinkt, orpiment en macro-XRF-scans… say what?! De termen die ons om de oren vliegen in de nieuwe tentoonstelling Laboratorium Rembrandt: Rembrandts techniek ontrafeld in Museum Het Rembrandthuis klinken eerder alsof we in het hoofdkwartier van een crime scene investigation-lab dan in een museum zijn beland. Maar niets is minder waar. Hoewel we als fanatieke kunstkijkers wekelijks schilderijen, tekeningen en etsen goed bestuderen, kunnen we eigenlijk nooit ín een schilderij kijken, door de verschillende verflagen heen. En dat terwijl hier juist zoveel te ontdekken valt.

Zaalopname ‘Laboratorium Rembrandt. Rembrandts techniek ontrafeld’, foto: Mike Bink

In deze expositie stap je als het ware in de intrigerende en mysterieuze wereld van laboratoria en onderzoeksruimtes. Een kijkje achter deze schermen blijkt een treasure aan informatie te geven over verschillende kunstwerken van Rembrandt. Weet je bijvoorbeeld wat er onder de schilderijen van Marten en Oopjen zit, en wat kettingdraden en watermerken zijn? Of heb je ooit een Rembrandtreliek van dichtbij gezien? Door deze sneak peek over de schouders van de onderzoekers, heb je uiteindelijk het idee dat je een beetje over de schouder van de grootmeester mee kan kijken. Trek je labjas maar aan en pak je loep erbij, want in deze tentoonstelling draait alles om wetenschap en goed kijken: Rembrandt meets CSI meets Sherlock Holmes. 

IJzer-kaart (Macro X-Ray Fluorescence) van Rembrandts portretten van Marten Soolmans en Oopjen Coppit uit 1634. Beeld: Rijksmuseum, Amsterdam

Laboratorium Rembrandt laat zien dat kunstgeschiedenis meer is dan stoffige archivarissen of bibliothecarissen. Tegenwoordig wordt de nieuwste high-tech apparatuur gebruikt, en IT-professionals, natuurwetenschappers en materiaaltechnische onderzoekers werken nauw samen met kunsthistorici om Rembrandts geheimen bloot te leggen. Neem nou de vraag welke pigmenten Rembrandt heeft gebruikt in zijn schilderijen. Met behulp van de macro-röntgenfluorescentie-scanner (thank god dat er een slightly easier afkorting is verzonnen: macro-XRF) wordt verf millimeter voor millimeter gescand. De macro-XRF herkent de chemische samenstelling van ieder specifiek pigment. Deze informatie zorgt voor veel nieuwe ontdekkingen over de schilder en zijn werkwijze. Wist je dat het Joodse Bruidje er oorspronkelijk net wat anders uitzag? In de gele delen van de grote mouw van de man is het pigment ‘orpiment’ gevonden. Dit ziet er nu geel uit, maar had back in time een glanzende uitstraling, bijna als glitters! Een ander voorbeeld is De man met de rode muts; dit schilderij hangt in de expositie naast de digitale scans en is dus goed te vergelijken. Door de scans werd duidelijk dat de muts oorspronkelijk kleiner was, en veel later is vergroot. Dit betekent de muts die we vandaag de dag zien geen keuze is geweest van Rembrandt (someone didn’t like his taste in fashion). Of het werk dan ook van Rembrandt is, is nog steeds onduidelijk. Talking about a cold case!

Zaalopname ‘Laboratorium Rembrandt. Rembrandts techniek ontrafeld’, foto: Mike Bink

Je wordt in de tentoonstelling meegenomen in zes verschillende onderzoeken, ingedeeld in ‘Verborgen ingrediënten’, ‘Rembrandt-raadsels’ en ‘Rembrandt aan het werk’. De ene casus is mega high-tech, de ander gaat over oldschool kunsthistorische onderzoekstechnieken, zoals archiefonderzoek en goed kijken. Eén van de casussen gaat over de identiteit van een man op een portret van Rembrandt. Lang werd gedacht dat het de Amsterdamse predikant Eleasar Swalmius voorstelde, maar daar wordt nu over  getwijfeld. De grote twijfel is gebaseerd op — je raadt het niet — een enkele pukkel (!). Op een prent naar een schilderij van Rembrandt heeft de beste man namelijk een pukkel op zijn voorhoofd — op het schilderij in de tentoonstelling niet. Kunnen we op basis hiervan stellen dat we met een andere man te maken hebben? In Laboratorium Rembrandt mag je zelf beslissen en je eindoordeel vellen: door middel van knopjes die je in mag drukken (we’re way too excited about this) kun je stemmen op wie jij denkt dat de geportretteerde is. Opgelet: voor deze expo is het fijn om in een wetenschappelijke stemming te zijn. Naast de enkele kunstwerken die er hangen, duik je vooral in verschillende onderzoeken en word je uitgedaagd hierover na te denken. Na vijf casussen voelt het een beetje alsof je huiswerk aan het maken bent en zijn wij al snel verzadigd. Mocht je de kans hebben, is het een aanrader de tentoonstelling meerdere keren te bezoeken.

Zelf bezoeken?

Hoe lang doe je er over?
1 uur
Expert level
Beginners | Gevorderden | Crazy pro
Meer weten

Ook kleine kunstliefhebbers kunnen hun hart ophalen in Laboratorium Rembrandt. Door de gehele tentoonstelling loopt een speciale kinderlijn, ‘Rembrandt Junior Lab’. Met je onderzoeks-kit leer je als een ware specialist onder andere het onderscheid te maken tussen een 17de- en 19de-eeuwse ets!

De tentoonstelling ‘Laboratorium Rembrandt. Rembrandts techniek ontrafeld’ is nog te zien t/m 16 februari 2020 in Museum Het Rembrandthuis

Meer informatie