Daphne Rosenthal 12 december 2019

GO | NO GO #221: Niki de Saint Phalle’s body positivity

Gaan of niet gaan: dat bepaal je zelf. Wij geven je – met een kritische blik – tips voor tentoonstellingen. Vandaag reizen we af naar de zilte lucht in Scheveningen, waar we worden opgewacht door een zomerse tentoonstelling in Museum Beelden aan Zee.

Inmiddels waait er een gure wind aan het Scheveningse strand, maar in de tentoonstelling Niki de Saint Phalle aan Zee straalt de zon. Het is een vrolijke boel: hier worden vreugde, liefde, lust en het leven gevierd. Meer dan honderd beeldhouwwerken wachten ons op: haar bekende, bontgekleurde sculpturen van vrouwfiguren in alle vormen, maten en kleuren. Maar ook lampen met gezichten waar je doorheen kan kijken, dierachtige plantenpotten, bankjes en hangende sculpturen van opblaasbaar plastic. De beelden zijn gemaakt van uiteenlopende materialen, zoals polyester, keramiek en mozaïek. Alles beweegt letterlijk langs je heen, want een groot deel van de sculpturen in deze expositie draait rond op carrousels. De meeste beelden zijn niet groter dan een gemiddelde vrouw, maar rondom de draaischijven zijn ook enkele werken van monumentaal formaat geplaatst. Achterin de zaal staat een lange rij kleine sculpturen die soms maar tien centimeter groot zijn. Op sommige daarvan, zoals Dromedar (1967), kan je de penseelstreken goed terugzien, waardoor het werk extra dichtbij komt en het iets intiems krijgt, als een beeldje in een altaar.

Niki de Saint Phalle, ‘Nana sur le Dauphin’, 1994

Niki de Saint Phalle (1930-2002) was een selfmade artist. Ze was autodidact, Frans en Amerikaans, en had lange tijd een knipperlichtrelatie met de beeldhouwer Jean Tinguely met wie ze ook vaak samenwerkte. De Saint Phalle werkte niet alleen als beeldhouwer en schilder, maar bouwde ook fonteinen, speeltuinen en een gigantische tarottuin in Toscane. Ze was een vrouw met een missie: kunst haalde haar toen ze begin twintig was uit een zware depressie. Ze omarmde een utopie van een matriarchale samenleving die ze met haar werk vormgaf. De kunstenaar vond haar inspiratie in de symbolische rollen die mensen – en dan met name vrouwen – in de samenleving vervullen, zoals de moeder, de echtgenoot, de hoer, de heks. De vrouwbeelden van De Saint Phalle zijn hun schaamte voorbij en omarmen dit rollenspel met hun volle gewicht.

Zaalopname Niki de Saint Phalle aan Zee, foto: Gerrit Schreurs 

Het meest bekend werd De Saint Phalle met de Nana’s, her mother earth ladies. Deze sculpturen heeft ze vanaf 1965 in allerlei hoedanigheden en maten gemaakt. Ze zijn altijd rondborstig, hebben stevige heupen en billen en zijn kleurrijk versierd, vaak alsof ze badpakken dragen. De vrouwfiguren staan in zelfverzekerde poses en refereren met een knipoog naar iconen uit de kunstgeschiedenis zoals de Venus van Willendorf, de Nikè van Samothrace, de Drie Gratiën. In de tentoonstelling kom je oog-in-oog met haar allereerste Nana, Erica (1965), gemaakt van wol en stof. Ze is iets langer dan een meter, hangt aan een draad aan het plafond en steekt wat somber af bij de power van de latere Nana’s. De Saint Phalle gebruikte haar Nana’s en haar kinderlijke of naïeve beeldtaal om zich als activist onder andere in te zetten voor de Black Rights Movement, een campagne tegen AIDS en in de eerste plaats natuurlijk voor de emancipatie van vrouwen. Voor haar waren alle vrouwen Goddesses. Haar werk paste heel goed in de tijdsgeest – denk aan de Flowerpower-beweging en albumcovers uit die tijd met hun psychedelische kleuren. Haar werk is prikkelend, vrolijk, vrouwelijk en uitgesproken decoratief. Dit werd in haar tijd in de door mannen-in-pakken gedomineerde kunstwereld als nogal oppervlakkig gezien. Nu kijken wij er heel anders tegenaan.

Niki de Saint Phalle, ‘Nana Boule’, 1966-1968, Niki Charitable Art Foundation, Photo: courtesy Galerie Mitterrand.

Het werk van Niki de Saint Phalle is meer actueel dan je op het eerste gezicht zou denken: het gaat over de bevrijding van de geest door de verzoening met ons lichaam. Dit sluit daarmee naadloos aan op de body positivity movement. Het mooie aan het werk is dat je die bevrijdende houding ook direct zelf ervaart. Neem Nana Boule (1966-1968), ze is iets groter dan een meter, maar heeft een physical presence waar je niet omheen kan. Deze zwarte dame draagt een wit badpak met een soort carnavalesk polkadot-motief en bloemmotieven op haar sexy borsten. Haar gezicht is relatief klein en lijkt weg te vallen in de enorme schouderpartij, als een zon die ondergaat. Of het nou zo bedoeld is of niet, het beschilderde polyester heeft een wat oneffen structuur die ons doet denken aan cellulitis. Je moet een hoop zelfvertrouwen hebben om dit badpak te rocken. Het kan niet anders dan dat dit een symbolische vrouw is die jou iets wil laten zien. Dit beeld staat trots haar lichaam te wezen: het lichamelijke, dat is het leven.

Zelf bezoeken?

Hoe lang doe je er over?
1 uur.
Expert level
Beginners | Gevorderden | Crazy pro
Meer weten

Haar levenswerk ll Giardino dei Tarocchi, de tarottuin in Toscane, is nog altijd open voor publiek en zeker het omrijden waard. Ze heeft hier meer dan twintig jaar aan gewerkt. In de tuin staat het gigantische beeld The Empress dat van binnen een studio annex woonruimte is waar De Saint Phalle zeven jaar woonde.

De tentoonstelling ‘Niki de Saint Phalle aan zee’ is nog t/m 1 maart 2020 te zien in Museum Beelden aan Zee.

Meer informatie