Lubaina Himid (Zanzibar, 1954) is niet alleen kunstenaar, maar ook cultureel activist. In de jaren 80 was ze onderdeel van de British Black Arts Movement, een kunstbeweging die zich inzette voor meer erkenning van zwarte kunstenaars en zwarte identiteit. Dit streven werkt nog steeds door in Himids huidige werk: ze roept met haar artistiek activisme niet op tot verdeeldheid, maar probeert met haar kunst de dialoog op gang te brengen rond de onzichtbaarheid van zwarte mensen in de westerse kunstgeschiedenis. Dat doet ze met schilderijen, installaties, sculpturen, tekeningen, collages en werk in textiel. In 2017 werd haar werk bekroond met de prestigieuze Turner Prize voor hedendaagse Britse kunst. Ze was de eerste zwarte vrouw die de prijs won sinds de eerste uitreiking in 1984. En nu is in het Frans Hals Museum (locatie Hal) in Haarlem haar eerste solotentoonstelling op Nederlandse bodem te zien.
GO | NO GO #225: Lubaina Himid — Verbinden door te vertellen
Gaan of niet gaan: dat bepaal je zelf. Wij geven je – met een kritische blik – tips voor tentoonstellingen. En dat bracht ons ditmaal naar het Frans Hals Museum, waar nu ‘Lubaina Himid – The Grab Test’ te zien is.
Wat de werken in de tentoonstelling gemeen hebben, is dat ze er op het eerste gezicht kleurrijk en levendig uitzien, maar tegelijkertijd verwijzen ze naar ongelijkheid en leed in de geschiedenis van het kolonialisme. Himid haalt je hiermee eerst lekker dichtbij, om je vervolgens uit te nodigen tot verdere reflectie. Textiel is een van de materialen die Himid daar graag voor gebruikt, aangezien het mensen verbindt — iedereen draagt immers kleding en omgeeft zich dagelijks met stoffen. In een interview uit 2018 verwoordde ze het beoogde effect van haar kunst als volgt: ze ziet het niet als iets radicaals dat moet afschrikken, maar eerder als parfum. Een vrouw komt binnen, haar parfum verandert de sfeer in de ruimte, en als ze vertrekt blijft de geur van haar parfum nog even achter. Dit sluit aan op wat Himid met haar gelaagde werk probeert aan te wakkeren: misschien verandert je stemming of perspectief door het zien van haar werken, word je nieuwsgierig naar meer, of vertel je er iemand over. Zo kan iedereen iets anders uit deze tentoonstelling halen.
De titel van de tentoonstelling is ook de naam van het kunstwerk dat Himid speciaal voor deze presentatie maakte. The Grab Test verwijst naar de test van de sterkte van de stof in het productieproces van textiel. In de benedenzaal van het museum zijn bonte doeken zwierig gedrapeerd om de pilaren, en zorgen ze voor een meterslange kleurexplosie die de gehele zaal vult. De alledaagse afbeeldingen die Himid op de stoffen schilderde (onder andere vogels, vissen, bloemen en sterren) verwijzen naar de gedachte van een grenzeloos komen en gaan, en naar het idee dat bepaalde ervaringen door iedereen gedeeld worden, los van bijvoorbeeld afkomst. Maar Himids boodschap zit ook in het materiaal van dit kunstwerk. Himid liet zich inspireren door de zeventiende-eeuwse witte damasten uit de collectie van het Frans Hals Museum, die een verhaal van vluchtelingen en migratie in zich dragen. In die tijd vluchtten katholieke ambachtslieden namelijk uit Antwerpen naar het Noorden, waar ze in Haarlem welkom werden geheten en hun expertise rond het weefproces deelden. Dit droeg bij aan de welvaart van de stad, en damast werd over de jaren toegeëigend als iets typisch Hollands. Himid koos als materiaal voor haar eigen werk Nederlandse waxstoffen. Marktleider van deze stoffen is het bedrijf Vlisco in Helmond. Ook deze stoffen dragen een interculturele geschiedenis: de prints zijn gebaseerd op de Aziatische batiktechniek, een techniek die door Nederlandse handelaren werd overgenomen tijdens de kolonisatie van Indonesië. De stoffen worden tot op de dag van vandaag in Nederland geproduceerd en vervolgens naar West-Afrika geëxporteerd, waar de stof door vrouwen gedragen wordt en door velen als een Afrikaans product wordt gezien. Interessant hoe Himid je hier laat nadenken over wat als ‘typisch Nederlands’ of buitenlands kan worden beschouwd, of als onderdeel van een bredere context waarin verschillende culturen elkaar raken en met elkaar verweven zijn.
We worden door muziek een van de ruimtes op de bovenste verdieping ingezogen. Eerst jazz, dan weer klassiek, en dan een stem: “My name is…“ Dit is de stem van Himid, die de verhalen van verschillende door haar bedachte personages vertelt. In de ruimte staan tien cut-outs; kleurrijke, levensgrote figuren van hout, die ze heeft beschilderd. Himid creëerde ieder karakter op basis van een stukje textiel, dat je aan de achterkant van het werk kunt bekijken. Wat Himid hier doet, is individualiteit teruggeven aan zwarte figuren die onzichtbaar zijn geworden in de (kunst)geschiedschrijving. Het werk gaat over tot slaaf gemaakte individuen die een andere naam en een ander beroep kregen toebedeeld door hun Europese eigenaren, en in onderdrukking moesten leven. Door deze personen als groep tot slaaf gemaakten te bestempelen, gaat het persoonlijke verloren. Himid legt in dit interview uit hoe dit hetzelfde werkt voor berichtgeving of gesprekken over hedendaagse vluchtelingen. Het gaat bijna nooit om individuele namen, mensen met familie en een eigen beroep, achtergrond en identiteit; er wordt afstand behouden door mensen geen eigen naam te geven en niet als individu te beschouwen. In plaats van een werk aan de muur, staan deze cut-outs midden in de ruimte. Ze zijn dus onderdeel van waar jij staat, en jij maakt deel uit van het tafereel als je er doorheen loopt. Dat laatste mag overigens gewoon (het is de bedoeling!), al zagen wij andere bezoekers wat twijfelen om wel of niet naar binnen te stappen. Zo verleidt Himid je om — met alles wat je qua persoonlijke achtergrond meeneemt — de interactie met de figuren aan te gaan. Je staat oog in oog met ze en luistert naar hun verhaal, dat ineens heel dichtbij voelt. Wat zou jij tegen hen willen zeggen?
Zelf bezoeken?
Benieuwd geworden naar de vrouw achter deze kunstwerken? In dit filmpje maak je kennis met Himid die zich vanuit haar studio in Preston voorstelt. Als onderdeel van het programma Tate Talks ging ze in gesprek met de directeur van de Tate-musea, Maria Balshaw. Kijktip: blijf hangen tot het einde van het interview, want dan beantwoordt Himid ook vragen van het publiek – bijvoorbeeld welk moment uit haar carrière het meeste indruk heeft gemaakt.