Eén voor één mag je naar binnen. Tot die tijd zitten we op een stoeltje te wachten totdat we opgehaald worden. Een tikkeltje zenuwachtig kijken we om ons heen. We bevinden ons in de kelder van Het HEM, de tot kunstinstelling omgedoopte voormalige kogelfabriek op het Hembrugterrein in Zaandam. Dan word je naar een donker kamertje geleid. Op een bureau staan een felle lamp en de schermen van bewakingsvideo’s. Het voelt als een filmscène die zich afspeelt in de voormalige DDR. ‘Of ik bang ben in het donker?’ vraagt de “beveiliger” vervolgens op een strenge toon. De ondervraging is onderdeel van de derde tentoonstelling in Het HEM, Chapter 3HREE, die is samengesteld door stylist en tentoonstellingsmaker Maarten Spruyt, bekend om zijn talent voor het creëren van sfeer.
GO | NO GO #236: Kunst in een ondergrondse schietbaan
Gaan of niet gaan: dat bepaal je zelf. Wij geven je – met een kritische blik – tips voor tentoonstellingen. Deze keer bezochten we het nieuwe kunstinstituut Het HEM in Zaandam voor de tentoonstelling ‘Chapter 3HREE’.
De kern van Chapter 3HREE bevindt zich in de 200 meter lange ondergrondse schietbaan, die je pas kan betreden na de reeds beschreven overhoring. Enkele andere werken zijn verspreid over verschillende etages van het fabrieksgebouw. Spruyt legt de nadruk in de expositie op de zintuiglijke ervaring van de werken en van de architectuur. Inspiratie kwam van Susan Sontags essay Against Interpretation (1964) waarin de beroemde schrijver beargumenteert dat we bij het kijken naar kunst onze zintuigen meer moeten laten spreken. ‘We moeten leren meer te zien, meer te horen, meer te voelen.’ Alle kunstwerken reageren daarnaast op onze dubbelzinnige relatie met de natuur: de mens aanbidt en imiteert haar en tegelijk vernietigen we haar op grote schaal. Een actueel onderwerp dat zonder te belerend te worden door een grote schare kunstenaars wordt vertaald. De 27 kunstenaars werken met alle denkbare materialen: van glas, zout, verf en leer tot video, fotografie, licht en staal. Het resulteert in een kleurrijke explosie van kunst, die zich tegelijk afzet tegen de donkere, koude kelders van het kunstinstituut, als er helemaal in opgaat.
De omvangrijke fabriekshallen van Het HEM – een gebouw dat in 1956 in opdracht van de NAVO is opgericht voor de productie van kogels – scheppen een unieke ruimtelijke ervaring voor hedendaagse kunst. Maarten Spruyt maakt hier gretig gebruik van én doet er nog een schepje bovenop. Door het overgrote deel van de tentoonstelling in de donkere schiethal te laten plaatsvinden, bezoekers eerst een mysterieuze ondervraging te laten ondergaan, ze slechts één voor één naar binnen te laten en de camera van mobiele telefoons af te plakken, schept Spruyt een nieuwe belevingswereld. Als resultaat ga je extra verwachtingsvol de tentoonstelling in. Alle zintuigen staan op scherp, want wat staat je gebeuren? Wat kan je allemaal verwachten? Alles lijkt mogelijk. Eenmaal binnen heb je in de raamloze ruimte geen contact meer met de buitenwereld, ontbreekt het de kunstwerken aan bordjes met uitleg en heb je geen idee wanneer het einde van de tunnel in zicht komt. Voor één keer word je gedwongen niet bezig te zijn met je gezelschap of – nog belangrijker – met het fotograferen van de kunstwerken. Het is niets meer of minder dan jij en de kunst. Het zorgt voor een intensieve en directe ervaring van de kunstwerken, die iedereen op zijn eigen manier zal beleven. Spruyt creëert zo een nieuw type immersieve, oftewel op de ervaring gerichte, tentoonstelling, zonder dat die te sensationeel wordt.
Chapter 3HREE heeft een mooie balans tussen kunstwerken die de schoonheid van de natuur en de verstikkende kracht van de mens tonen. Sommige werken zijn somber en tonen stadia van natuurlijk verval, anderen combineren schoonheid als lelijkheid, zoals de video Flag (Amazon)(2015) van John Gerrard, van een drijvende olievlek waarin prachtige regenboog kleuren glanzen. Weer andere werken hebben een vrolijkere noot, zoals de glazen fallus van Maria Roosen (Prick Vase, 2017) of de video-installatie van Anotherview, ANOTHERVIEW No. 6 Les Cheveaux du Pont de Gau (2017), die je in het ondergrondse opeens door een raam naar buiten laat kijken met zicht op een zomerse weide met paarden. Daarnaast zijn er twee indrukwekkende kunstwerken op de bovenetages van Het HEM die je absoluut niet mag missen. Beide kunstwerken wekken op bijzondere wijze een enorme compassie met het getoonde object bij je los. Allereerst de geketende robotarm KR 150-2 PA, The Mad King in chains (Robot in Captivity series) (2019/2020) van Bram Ellens, waarvan de enorm natuurgetrouwe bewegingen je bijna doen geloven dat de robot een levend wezen is. Eigenlijk wil je niets liever dan de robotarm ontketenen zodat deze “weer vrij is”. En dan de psychedelische 3d-video Nightlife (2015) van Cyprien Gaillard, waarin de takken van jeneverbesstruiken ritmisch dansen in de wind, geteisterd door zowel de hevige wind, als door de verstedelijking waarin de bomen amper de ruimte krijgen. De meeslepende soundtrack met de tekst ‘I was born a loser’ schalt herhaaldelijk door de ruimte en eindigt als je goed luistert met ‘I was born a winner’. Het zijn werken die nog lange tijd in je hoofd blijven hangen.
Zelf bezoeken?
Benieuwd naar andere projecten en exposities van Maarten Spruyt? Scroll door zijn portfolio op zijn website of bekijk de AVRO Close Up-documentaire.