In het oudste gebouw van Amsterdam komen kerkgangers op zondag als vanouds nog samen voor kerkdiensten. Maar er gebeurt veel meer dan dat; de Oude Kerk heeft een kunstprogramma met tentoonstellingen, installaties en concerten. Drie keer per jaar wordt een kunstenaar uitgenodigd een werk te presenteren dat specifiek voor deze locatie is gemaakt. Deze manier van presenteren is de Argentijnse kunstenaars Adrián Villar Rojas op het lijf geschreven. Zijn werk bestaat uit immersive omgevingen; ruimtes die zijn ingericht als meeslepende ervaring voor de bezoeker. De ontdekkingstocht van deze kunstinstallatie begint als de zware kerkdeur achter je dichtvalt. Wanneer je de schemerige ruimte betreedt, kan het even voelen alsof je willens en wetens een horrorfilm bent binnengestapt. De installatie bestaat uit verschillende gangen, waardoor het vaak voelt alsof je helemaal alleen bent, en er elk moment een seriemoordenaar met hakbijl op je af kan komen rennen (of hebben wij gewoon te veel enge films gezien?).
GO | NO GO #237: Een gedicht van geluid
Gaan of niet gaan: dat bepaal je zelf. Wij geven je – met een kritische blik – tips voor tentoonstellingen. Deze week vanuit de Oude Kerk waar nu de installatie ‘Poems for Earthlings’ van Adrián Villar Rojas te zien is.
De wanden van de gangen zijn tot ver boven je hoofd gebarricadeerd met zandzakken. Je weg wordt verlicht door kroonluchters met flikkerende kaarsen. Deze hangen niet aan het plafond, maar zijn in houten dozen op de grond gezet. Als je je blik verruimt tot boven de barricade van zandzakken zie je de bestaande elementen van de kerk, zoals de houten gewelven en de ramen, en valt het ineens op dat de glas-in-loodramen zijn bedekt met matrassen. Lopend door de installatie van Villar Rojas herhaalt de omgeving zich steeds: zandzakken, houten planken en af en toe een kroonluchter. Langzaam begint het tot je door te dringen dat zicht waarschijnlijk niet de belangrijkste zintuig is in deze situatie. Je zult je focus moeten verleggen naar het luisteren.
Het gevaar bestaat dat je eventjes door de gangen van deze installatie loopt en na een paar minuten weer buiten staat, omdat je denkt dat je alles wel gezien hebt. Als je niet weet dat het kunstwerk over het geluid gaat, kan je zomaar de kern missen. De soundscape is namelijk heel subtiel, bijna alledaags — soms kun je er de vinger niet op leggen of de verschillende geluiden van bezoekers komen of uit de speakers die bij de installatie horen. Je zou tijdens een bezoek bijvoorbeeld het geluid van een opstijgend vliegtuig kunnen horen, wat snel wordt onderbroken door het *ding-dong* van een klassieke deurbel, waar een dame doorheen begint te neuriën. Schrik niet als het opeens klinkt alsof iemand van achter je een diepe zucht uitblaast in je oor. Na een lange stilte lijkt het even alsof je de kaarsjes in de kroonluchters hoort knetteren, maar het geluid zwelt aan en klinkt als een grote brand. Windvlagen doen het geknetter harder opstijgen en door de vlammen heen hoor je ook een metalig geluid, gehamer en getimmer, dat ritmisch blijft tikken. Blijf je nog wat langer hangen dan doet het geluid van een borrelend beekje zich aan, dat heel rustig en in zijn eentje een tijdje doorkabbelt. Steeds langer blijf je in de ruimte ronddwalen, benieuwd naar het volgende geluid dat uit de speakers komt, en wat dit met je verbeelding en gemoedstoestand zal doen.
Adrián Villar Rojas wil ons bewust maken van onze materiële obsessie, het verzamelen en bewaren van objecten. De geschiedenis wordt verteld aan de hand van objecten, door deze te bewaren en tentoon te stellen in musea. De mens ontleent zijn bestaansrecht en gevoel van vrijheid aan zijn bezittingen en kent waarde toe op basis van de schaarsheid van spullen. Geluid is alles wat materie niet is: het is niet schaars maar oneindig, het is geen bezit want het is ongrijpbaar, het kan niet bewaard worden want het verdwijnt zodra het wordt gehoord. Maar het is ons verleden, heden en onze toekomst. De betekenis van de installatie wordt door kunstenaar Villar Rojas zelf mooi uitgelegd in de hand-out die bij de installatie wordt uitgedeeld. Na een openingstekst, geschreven door Villar Rojas zelf, volgt een verzameling van cryptische tekens en diagrammen. Deze hand-out maakt op het eerste gezicht een intimiderende indruk, door alle onbekende tekens en diagrammen die in eerste instantie lastig te ontcijferen zijn. Als je wat beter kijkt, zie je dat een paar van de geluiden die je in de kerk hebt gehoord in dit krantje visueel zijn weergegeven, zoals de gebogen lijn die het aanzwellende en afnemende geluid van het opstijgende vliegtuig weergeeft. Met behulp van deze diagrammen kun je de geluiden dus nog eens herbeleven en wordt weergegeven hoe deze geluiden overlappen en elkaar opvolgen. Villar Rojas roept in zijn installatie op tot een waardering van de ongrijpbare en introspectieve waarde van geluid. Als je naar buiten stapt, verkeer je nog even in hogere sferen, waar je pats-boem weer wordt uitgerukt als je in het meest toeristische stukje Amsterdam door de drukke winkelstraten loopt. Us ‘earthlings’ are living in a material world.
Zelf bezoeken?
Via deze link is een uitgebreid interview met Adrián Villar Rojas te vinden, hierin noemt hij ook Plato’s allegorie van de grot. Een kernidee uit de filosofie dat, na een bezoek aan de installatie van Villar Rojas, een extra betekenis krijgt.