Ananda Hegeman 23 juni 2020

GO NO GO #245: Deze dames stelen Vincent van Goghs shine volledig

Gaan of niet gaan: dat bepaal je zelf. Wij geven je – met een kritische blik – tips voor tentoonstellingen. Deze keer waren we in het Van Gogh Museum in Amsterdam voor de tentoonstelling ‘In the Picture’.

Tegenwoordig is iedereen er maar druk mee: ons online imago. Op elk sociale medium drukken we ons ook anders uit; je Instagram-vibe is waarschijnlijk heel anders dan je LinkedIn-persona en je zult voor deze media waarschijnlijk ook andere profielfoto’s hebben. (Ontken het maar niet, er is zelfs een viral meme over gemaakt: de Dolly Parton challenge.) Wat dat betreft was Vincent Van Gogh (1853-1890) zijn tijd ver vooruit. Bijna 150 jaar geleden was Van Gogh namelijk al bezig met zijn image, en hij was zeker niet de enige. Gedurende de 19de eeuw probeerden kunstenaars zich te onttrekken aan academische regels om ruim baan te geven aan hun individualiteit. Hun persoonlijkheid werd hierdoor onderdeel van hun werk. Het zelfportret bleek een perfect genre voor een kunstenaar om zijn identiteit of maatschappelijke standpunt te laten zien. In het Van Gogh Museum hangt nu een grote collectie van dit soort selfies en portretten door collega’s, vrienden en tijdgenoten van Van Gogh. En dat zijn inmiddels bekende namen: Monet, Bacon, Manet, Morisot, Schwartze, Cézanne en Munch, onder anderen.

In de tentoonstelling In the Picture hangen 75 portretten die stuk voor stuk een beeld van de kunstenaars geven dat vaak geïdealiseerd is. Van Goghs (zelf)portretten staan hierbij centraal. Goede angles en de mooiste kleding zijn dan ook duidelijk van belang geweest tijdens het maakproces. En van een beetje Facetune bleken de meeste schilders ook niet vies te zijn. Van Gogh stelde zich echter, als een van de weinige van de tentoongestelde schilders, ook vaak kwetsbaar op. Zo hangt er een zelfportret van Van Gogh met een grote witte doek om zijn hoofd, gemaakt net nadat hij zijn oor in een verstandsverbijstering had afgesneden. Achteraf vond hij die actie nogal gênant, maar hij wilde het blijkbaar toch delen met de wereld. Van Gogh schilderde zichzelf in totaal 39 keer en dus leren we de man goed kennen, of in ieder geval het beeld dat hij ons wilde laten zien. Maar, hello plot twist: het sterkste aan deze tentoonstelling is niet Van Gogh zelf, maar zijn zijn vrouwelijke tijdgenoten die alle shine stelen. 

Mina Carlson-Bredberg, 'Zelfportret', 1889, Prins Eugens Waldemarsudde, Stockholm.
Vincent van Gogh, 'Zelfportret met verbonden oor', 1889. The Samuel Courtauld Trust, The Courtauld Gallery, Londen.
Mina Carlson-Bredberg, 'Zelfportret', 1889, Prins Eugens Waldemarsudde, Stockholm.
Vincent van Gogh, 'Zelfportret met verbonden oor', 1889. The Samuel Courtauld Trust, The Courtauld Gallery, Londen.

Hoewel vrouwelijke kunstenaars in de 19de eeuw zwaar in de minderheid waren, hangen op de tentoonstelling meer portretten van vrouwen dan van mannen. In die tijd konden vrouwen echt niet vanzelfsprekend doorbreken als kunstenaar, en als dat al gebeurde, werden ze niet als autonoom actief persoon geportretteerd, maar alsnog (zoals de meeste vrouwen destijds) als muze of naaktmodel. In deze tentoonstelling zien we het alternatief: (zelf)portretten van erg hoog niveau en met veel zeggingskracht. Deze vrouwen laten zien: here I am, ik ben een kunstenaar, ik doe niet onder voor de mannen, ik wil niet dat je naar me kijkt als lustobject, maar als artiest. Zo is er bijvoorbeeld de Amsterdamse societyschilder Thérèse Schwartze (1851-1918), die zichzelf duidelijk presenteerde als een kunstenaar, met penselen en een palet in haar hand. Ook Mina Carlson-Bredberg (1857-1943) poseert nadrukkelijk als kunstenaar, met haar palet in haar hand en in eenvoudige kleding. Maar het meest waren we onder de indruk van het zelfportret van Emily Childers (1866–1922), die beter bekend stond als Milly. Ook zij zet zichzelf duidelijk neer als kunstenaar. Maar geen bescheiden kunstenaar. Milly heeft een uitdagende blik in haar ogen en door de hoge plaatsing van het werk voelt het eigenlijk alsof ze een beetje verheven is. Met haar knalrode schilderskiel maakt ze ook meteen een fashion statement

Sir John Everett Millais, 'Louise Jane Jopling (geboren Goode, later Rowe)', 1879. National Portrait Gallery, Londen. Aangekocht met steun van het Art Fund en het National Lottery Heritage Fund, 2002.

Een andere ster van de tentoonstelling is John Everett Millais (1829-1896). Dat hij goed kon schilderen is geen publiek geheim, maar in deze tentoonstelling zien we een portret waaruit blijkt dat hij ook een perfecte Instagram boyfriend zou zijn geweest. Het portret dat hij van zijn vriendin en schilder Louise Jane Jopling (1843 –1933) maakte, is een goed voorbeeld van wat je eigenlijk verwacht als je je mooiste outfit aan hebt en je iemand vraagt om een foto te maken voor je feed. Niet die twintig mislukte foto’s die je vaak terug krijgt waardoor je het (na een kwartier “nog eentje!” gezegd te hebben tegen je pseudo-fotograaf) vaak opgeeft. Weer een goede outfit verspild. Dit gold niet voor Jopling. Hoewel we natuurlijk niet zeker weten hoeveel studies Millais van haar maakte, voordat ze tevreden was, mag het eindresultaat er zeker zijn. Ze staat er prachtig op in haar fabuleuze zwarte jurk met een elegante houding en parmantige blik. Ze ziet er precies uit zoals ze waarschijnlijk gezien wilde worden en hoe we haar zullen herinneren.

Zelf bezoeken?

Hoe lang doe je er over?
60 min
Expert level
Beginners | Gevorderden | Crazy pro
Meer weten

Wil je meer weten over de man Van Gogh? Luister dan naar de Van Gogh Belicht podcast waarin Nederlandse schrijvers, acteurs en muzikanten voorlezen uit de beroemde brieven van de schilder en vertellen wat hen raakt.

De tentoonstelling 'In the Picture' is nog t/m 30 augustus 2020 in het Van Gogh Museum te zien.

Meer informatie