Intriges, maîtresses, erotiek, verval en dood: dé ingrediënten voor een spannend en sensationeel drama. Als het dan ook nog op waarheid gebaseerd is, ontkomt zo’n verhaal er tegenwoordig niet meer aan om in de mal van een serie gegoten te worden, liefst binge-waardig. En zo geschiedde. Canal+ maakte drie succesvolle seizoenen van de serie Versailles. Hierin wordt Lodewijk XIV gevolgd in zijn eerste jaar als koning van Frankrijk en zien we hoe hij grootse plannen heeft voor Versailles. En niet alleen lui vanaf de bank zijn de verhalen over het Franse hof om van te smullen, Versailles is ook een grote inspiratiebron voor kunstenaars van allerlei pluimage. Zo wordt er elk jaar een hedendaagse kunstenaar uitgenodigd om nieuw werk te maken in het extravagante met glas en goud gevulde Paleis van Versailles, het verblijf van onder andere Lodewijk XIV en Marie Antoinette, net buiten Parijs. Deze eer kregen bijvoorbeeld grootheden als Anish Kapoor en Jeff Koons. In 2019 was het de beurt aan vijf internationaal vermaarde fotografen. Eén van hen was de Nederlandse Viviane Sassen (1972). Een half jaar lang vertrok ze elke maandagochtend richting Parijs en dook ze in de geschiedenis van het gedeelte van het gebouwencomplex dat haar was toegewezen: het Groot Trianon, het paleis dat de koninklijke familie gebruikte om met minnaars en minnaressen aan de strenge hofetiquette te ontsnappen en dat nu bekend staat als het lustpaviljoen. Samen met het werk van de vier andere fotografen (Nan Goldin, Martin Parr, Dove Allouche en Eric Poitevin) resulteerde dat in de tentoonstelling Visible / Invisible in Versailles in 2019. Sassen plaatst met haar werk de vervlogen eeuwen in een nieuw daglicht en haalt die periode naar het hier en nu. Nu is die Versailles-serie van Sassen (plus nog heel veel ander werk dat ze daar maakte) in Huis Marseille te zien.
GO | NO GO #249: Lust en bedrog aan het Franse hof
Gaan of niet gaan: dat bepaal je zelf. Wij geven je – met een kritische blik – tips voor tentoonstellingen. Afgelopen week bezochten we Huis Marseille in Amsterdam, waar op dit moment de tentoonstelling ‘Venus & Mercury’ van Viviane Sassen te zien is.
In de tentoonstelling Venus & Mercury worden alle zalen van het Amsterdamse fotografiemuseum in beslag genomen. (Leuk feitje: de plattegrond die we bij de kassa krijgen is door Miss Sassen herself getekend). Elke zaal vertelt als het ware een afzonderlijk verhaal en tezamen vormen zij een soort reis door de bijzondere koninklijke geschiedenissen van de zeventiende en achttiende eeuw. Dat de tentoonstelling te zien is een museum dat zelf al bijna 400 jaar meegaat, maakt het des te passender. Zo vind je in de Rode Stijlkamer een plafondschildering die in de achttiende eeuw is gemaakt door Johannes Voorhout. Het is een mythologische voorstelling van Venus, de godin van liefde, die wordt voorgesteld aan Mercurius, de god van de handel. Het is geen toeval dat juist in deze kamer drie bewerkte foto’s hangen die Sassen maakte van een metalen neusprothese die werd gedragen door leden van het Franse hof in Versailles. Deze neusprotheses houden namelijk indirect verband met het verhaal Venus en Mercurius. In de geschiedenis werd mercurium, kwik, gebruikt om syfilis te behandelen, een afschuwelijke soa die je onmogelijk voor de buitenwereld kon verbergen. Het begon met pijnlijke zweren bij de geslachtsdelen en kon uitdraaien op blindheid en zelfs verlamming. De neus kon zelfs verdwijnen, waardoor er dus neusprotheses op de markt kwamen om de lelijke kraters die ontstonden te verbergen. Zoals gezegd, werd de ziekte behandeld met kwik (mercurium), maar niemand genas er daadwerkelijk van. En zo ontstond het gezegde ‘Une nuit avec Venus, une vie avec Mercure’ (‘een nacht met Venus, een leven met Mercurius’). Met andere woorden: een avond van liefde en seks kon eindigen in syfilis en daarmee in een levenslange behandeling met mercurium. En zo bestaat de hele tentoonstelling eigenlijk uit originele interpretaties en verwijzingen in Sassens werk naar Huis Marseille en Versailles.
Naast foto’s en multimedia-installaties bevat de tentoonstelling ook met verf en collagetechnieken bewerkte beelden; letterlijk en figuurlijk gelaagde werken vol mysterie en spanning. Neem de metersgrote foto van een pubermeisje met een hip spijkerjasje. Ze trekt dat jasje net op zo’n manier aan dat je haar gezicht even niet ziet, maar alleen haar donkere huid en zilverkleurige vlechtjes. Achter het meisje doemt een onmiskenbaar paleisachtig interieur op met veel goud, lambrisering en ornamenten; een mooi contrast met het moderne jasje. Maar er broeit intrige onder het oppervlak: de foto verwijst naar de vermeende zwarte bastaarddochter van de koning van Frankrijk die in 1664 geboren werd: Marie-Thérèse. Ze is een van de meest omstreden figuren uit de geschiedenis van het Franse hof. Sassen wijdde ook de Tuinzaal van Huis Marseille volledig aan deze vrouw, waar de beelden bedekt zijn met inkt en verf en druipen van symboliek. Op een van de foto’s zie je een meisjeshand in de bek van het standbeeld van een paard. Wat denk jij dat dit kan betekenen? Een andere schijnbaar alledaagse voorstelling toont een piano met een open klep en een bankje met een gat erin. Ook hier zit een saillant verhaal achter: Sassen verwijst naar het verhaal van Marie Antoinette die onder de guillotine (open klep) moest en haar hoofd verloor. Marie Antoinette, getrouwd met Lodewijk XVI, werd toen ze nog leefde ervan beschuldigd dat ze een affaire had met graaf Axel von Fresen. De brieven die ze hem schreef werden onderschept, maar de mogelijk pikante passages werden door een onbekende hand met een laag inkt bedekt. Aanleiding voor Sassen om er een zaal aan te wijden met foto’s van geheime brieven en met inkt bedekte passages. Leuk weetje is dat pas onlangs een Frans onderzoeksteam de tekst onder de inkt heeft kunnen ontwaren en het wel degelijk liefdesbekentenissen blijken te zijn.
Het hart van de tentoonstelling is de hypnotiserende videoinstallatie waarin alle beelden als het ware bij elkaar komen; een waterval aan impressies van Versailles en kunstwerken uit de tentoonstelling. De installatie voelt zowel als een introductie als conclusie van het museumbezoek. Honderden foto’s glijden een voor een uit een beamer over de muur, de spanning wordt opgevoerd door de constante herhaling van dezelfde beelden; geheimen, pijn en genot die erom smeken onthuld te worden. De intense stem van Oscarwinnende actrice Tilda Swinton draagt poëtische teksten over lust, bedrog, geheimen en affaires voor, waarmee ze ons haast in extase brengt. Of moeten we zeggen extacy? Want ze worden voorgedragen in het Engels, zonder ondertiteling. Wie liever in het Nederlandse wegzwijmelt bij de tekst moet goed om zich heen kijken in de tentoonstelling; de losse zinnen zijn als wandteksten te vinden in de verschillende zalen. De schrijfsels zijn een genot om te lezen, prikkelen de fantasie en voeren de spanning op. En dat is niet zo verwonderlijk, want ze zijn speciaal voor de tentoonstelling opgetekend door schrijver en dichter Marjolijn van Heemstra. Wat dacht je bijvoorbeeld van deze zin in de zaal over Marie Antoinette en haar geheime brieven: ‘Spieren, lust, verveling ― het hele amalgaam dat een mens tot willend wezen maakt stuurde ooit haar arm, haar hand, haar vingers naar een pen (een veer?) en gaf taal aan het verlangen. Hongerige zinnen die snel weer werden toegedekt met een dikke deken van inkt’. Een samenspel van beeld en taal dat nog lang na het vertrek uit Huis Marseille blijft nazinderen en smaakt naar meer. Wij tunen meteen in op Canal+
Zelf bezoeken?
Ben je benieuwd naar de eerdere expo van Sassen in Versailles? Kijk dan hier op haar eigen website naar hoe de foto’s werden tentoongesteld in de pompeuze verblijven van het Groot Trianon.