We zijn niet alleen kunstliefhebbers, maar houden ook van een filmpje op zijn tijd, van blockbusters tot arthouse cinema. Ons doel: de hele top 100 van beste films aller tijden gezien hebben. Het is om te huilen, maar steeds zijn de vrouwelijke filmmakers op dit soort lijstjes op een hand te tellen! Eén film staat er wel altijd bij: Jeanne Dielman, 23, Quai du Commerce 23, Bruxelles van Chantal Akerman. Deze film uit 1975 — Akerman was toen net 25 jaar — toont drie monotone dagen uit het leven van een alleenstaande moeder. Ze schilt en kookt aardappelen, zit zwijgzaam met haar zoon aan tafel, ze breit een trui voor hem. Overdag ontvangt ze mannen in haar huis voor betaalde seks. Het verdiende geld wordt bewaard in een soepterrine die op tafel staat. Alles wat ze meemaakt, wordt op dezelfde droge manier observerend vastgelegd; alles wordt daarmee alles gelijkwaardig. Akerman verschuift onze gedachten van een groots gefantaseerd leven naar die dingen waar we het meestal niet over hebben, omdat ze misschien té gewoon zijn. Ze erkent zo het alledaagse leven van veel vrouwen. Niet eerder werd een huisvrouw met zoveel aandacht in beeld gebracht: de film is een embleem van de ‘female gaze’. Delphine Seyrig, de actrice die Jeanne Dielman vertolkt, was wereldberoemd in Frankrijk door films van Truffaut, Demy en Resnais. Ze stond bekend als déesse (het Franse woord voor ‘godin’) vanwege haar initialen DS. Haar iconische rollen volgden het bekende stramien van de male gaze die vrouwelijkheid door een mannelijke blik laat bepalen. Het was een gouden zet van Akerman om juist Seyrig te casten als deze huisvrouw. Deze film is nu te zien in de filmzalen van EYE, en een fragment ervan is onderdeel van Akermans tentoonstelling Passages, ook te zien in het filmmuseum aan het IJ.
GO | NO GO #252: Vaarwel, Madonna-hoer complex
Gaan of niet gaan: dat bepaal je zelf. Wij geven je – met een kritische blik – tips voor tentoonstellingen. Deze keer zijn we in de langverwachte tentoonstelling ‘Passages’ van Chantal Akerman in Eye Filmmuseum.
Heb je weleens een meditatie-oefening gedaan waarbij je op omgevingsgeluiden moest focussen? Dan heb je vast ervaren dat je vogels hoort, dat de ijskast zoemt, dat je geluiden hoort die je niet kan thuisbrengen. Zo’n soort ervaring kan je ook met film opwekken en Akerman deed dat met ongelooflijke finesse. Je raakt gebiologeerd door haar observerende blik en wordt vanzelf onderdeel van het gefilmde moment. Daarom raden we je aan: neem de tijd voor Akermans tentoonstelling Passages. Hier zijn verschillende grote installaties te zien, verspreid over acht zalen. De meeste van deze werken zijn projecties op grote schermen; twee videowerken worden oldschool op monitors vertoond. Het werk Marcher à côté de ses lacets dans un frigidaire vide (2004) vormt het hart van de tentoonstelling; op een spiraalvormig doorschijnend doek worden dagboekfragmenten geprojecteerd van Akermans grootmoeder. Je wandelt er doorheen en er vlak naast zie je op een scherm gesprekken die Akerman met haar moeder voerde over hun Pools-joodse familiegeschiedenis en de Tweede Wereldoorlog. Trauma, herinnering, rituelen zijn thema’s die blijven terugkeren in Akermans werk.
Akerman staat bekend als slow cinema cineast, maar haar korte debuutfilm Saute Ma Ville (‘Blaas mijn stad op’) uit 1968 — te zien in de eerste zaal — is juist manisch. Akerman rent, danst, zingt, kookt en eet in de keuken, maakt deze vies en schoon (niet per se in deze volgorde), plakt kieren dicht met tape, zet het gas aan, vlijt haar hoofd op het fornuis neer, waarna het beeld op zwart gaat en KABOEM. Dit alles in sneltreinvaart. Je kunt de film zien als verwijzing naar Auschwitz; de plek waar haar grootmoeder is vermoord en haar moeder levend uit is gekomen. Akerman had een zeer hechte band met haar moeder. Het kan niet anders dan dat haar moeders trauma ook haar getekend heeft. In de film botst de levenslust van een vrouw van achttien met een familie-erfenis die te zwaar is om te dragen.
In een driehoekige ruimte in de tentoonstelling zijn drie werken tegenover elkaar geplaatst: Hotel Monterey (1972), In the Mirror (2007) en de installatie Woman Sitting after Killing (2001). Hotel Monterey was Akermans eerste lange film en toont beelden van een hotel in New York. We zien shots van lege gangen met deuren op een rij en mensen die stil in hotelkamers zitten. Door het trage tempo van haar camera ontstaat veel ruimte voor de kijker om het hotel te vullen met eigen associaties en persoonlijke herinneringen. De verstilling roept ook een suspense op die doet denken aan The Shining van Stanley Kubrick en Twin Peaks van David Lynch. De rituelen van het hotelleven suggereren controle en beschaving, maar wat er allemaal gebeurt, blijft buiten zicht. In de film zit geen enkele verhaallijn: het hotel zelf krijgt de hoofdrol. De film In the mirror is een intiem portret van een vrouw voor een spiegel. Ze kijkt naar haar lichaam, vertelt hoe ze zichzelf ziet en voortdurend beoordeelt. Dat is pijnlijk confronterend, want hier staat een prachtige jonge vrouw toch weer onzeker te zijn. Een gevoel dat helaas maar al te bekend is. De installatie Woman Sitting after Killing uit 2001 maakt de driehoek compleet. Hier staan zeven monitors op een rij opgesteld, waarop steeds een fragment uit het laatste shot van Jeanne Dielman wordt afgespeeld. [Spoiler alert, de titel verraadt het al: Jeanne Dielman vermoordt aan het einde van de film een klant en in het allerlaatste shot zit ze aan tafel en staart voor zich uit.] Op enig moment laat ze haar hoofd hangen, daarna tilt ze het weer op. Iedere monitor laat dit fragment nét iets later beginnen, waardoor het hoofd van actrice Delphine Seyrig als een golvende rij dominostenen telkens opnieuw in elkaar zakt. Hoewel het niet eenduidig is na te vertellen hoe Jeanne Dielman zich op dit slotmoment voelt, geeft het fragment in deze opstelling keer op keer blijk aan de uitputting van haar leven. Het lijkt alsof de fictieve Jeanne Dielman de vrouw voor de spiegel in In the Mirror iets zou willen zeggen, maar er te moe voor is.
Zelf bezoeken?
Meer films met Delphine Seyrig zien? Onze andere favoriete film met haar is Peau d‘Âne (1970) van Jacques Demy, een absurde sprookjesachtige musical. Dan is er nog de klassieker L’Année dernière à Marienbad (1961) en niet te missen voor shoe lovers is de film Baisers volés (1968) van Truffaut. Zie hier de lezing met fragmenten Be Pretty and Shut Up, waarin Patricia Pisters van alles vertelt over Seyrigs rollen, hun betekenis en Seyrigs’ activisme. Nog een laatste tip: de heerlijke romcom A Couch in New York (1996) met Juliette Binoche is ook van Chantal Akerman.