Bijna iedereen kent de Nederlandse fotograaf Ed van der Elsken (1925-1990) wel. Zijn straatfotografie laat precies de vibe van de Amsterdamse straten in de jaren zestig en zeventig zien. Van der Elskens foto’s zijn de hele wereld over gegaan en hij is als kunstheld gestorven. Iemand die een stuk minder waardering heeft gehad, maar minstens net zo goed was, is de Amerikaanse Vivian Maier (1926-2009). Ze werd geboren in New York, maar bracht een groot deel van haar jeugd in Frankrijk door. Na haar terugkomst in de Verenigde Staten werkte Maier als nanny, eerst in New York en vanaf 1956 voornamelijk in Chicago. In haar vrije tijd fotografeerde ze erop los; ze nam meer dan 100.000 foto’s, voornamelijk van mensen en de architectuur van New York, Chicago en Los Angeles. Maiers werk bleef tijdens haar leven onbekend en veel van haar fotorolletjes bleven onontwikkeld. Toen ze kort voor haar dood geen geld meer had om de opslagruimtes te betalen, werden de negatieven op een veiling gekocht door een verzamelaar uit Chicago, John Maloof. Hij ontwikkelde de foto’s en begon ze vanaf 2009 online te publiceren. Opeens was Maiers werk hot topic en inmiddels worden haar foto’s wereldwijd tentoongesteld. Nu voor de tweede keer in Foam: de eerste keer in zwart-wit, nu is haar kleurenwerk aan de beurt.
GO | NO GO #257: Snapshots van een nanny in New York
Gaan of niet gaan: dat bepaal je zelf. Wij geven je – met een kritische blik – tips voor tentoonstellingen. Deze keer gingen we in Foam de straat op met fotograaf Vivian Maier, in de expositie ‘Vivian Maier, Works in Color’.
Hoewel Vivian Maiers zwartwit-foto’s de grootste bekendheid hebben, is haar werk in kleur speelser en humoristisch. Minder ‘krachtig’, zoals wel eens door critici en kunstenaars is gezegd, want echte artistieke beelden laten zich zogenaamd alleen in zwart-wit vangen. Gelukkig trok Maier zich daar niets van aan. De foto’s in de expositie Works in Color tonen het straatbeeld van Chicago: mensen, objecten, billboards en winkeletalages. Ondanks de heersende kritiek op kleurenfoto’s van die tijd gebruikte Maier kleur juist in haar voordeel. Kijk in deze expositie een naar de foto van drie mensen op een straathoek, alle drie dragen ze iets geels. Het beeld is vooral erg grappig: hebben deze mensen vanochtend afgesproken deze felle kleur aan te trekken? Het deed ons aan foto’s van matchende ANWB-koppels denken. Maiers compositie is waarschijnlijk puur toeval (en daardoor des te leuker), en juist krachtig door de kleur. Een zwart-wit versie van hetzelfde tafereel was zelfs ronduit saai geweest. Laat het verdere kleurenavontuur in Foam dus maar beginnen.
Vivian Maier was niet op haar mondje gevallen en super maatschappelijk betrokken. Dit maakt haar werk nog interessanter. Niet alleen fotografeerde ze vaak krantenkoppen op straat en kiosken, er zijn ook audio-opnames bekend waarin ze random strangers op straat vragen stelde over actuele zaken. Een soort podcast avant-le-lettre. Toen een jonge vrouw een keer haar vraag niet kon beantwoorden, wees Maier haar streng terecht en zei dat vrouwen toch zeker over belangrijke zaken een mening horen te hebben. Een voorval dat tegenwoordig sowieso viral was gegaan. Ook is er een foto van twee zwarte vrouwen die verschrikt omkijken naar de lens, die is scherpgesteld op een rij witte zakenmensen die aan de overkant van de straat staan. Daarachter waait de Amerikaanse vlag. Een foto waar de segregatie van die tijd duidelijk te zien is; zeker geen toeval. Op een andere foto zien we een cabriolet met alleen een bosje bloemen erin. Wat wilde Maier hiermee zeggen? Vertelt het beeld een liefdesverhaal? Of is het werk maatschappijkritisch ten opzichte van het kapitalisme? Een stuk minder duidelijk dan de foto van de zwarte vrouwen dus, maar (waarschijnlijk) niet minder toevallig.
20 van de ongeveer 70 foto’s in de tentoonstelling zijn zelfportretten. Maier portretteerde zichzelf in winkelruiten, als schaduw op een muur en met haar oppaskinderen in een zijspiegel van een auto. In een etalage projecteerde ze zichzelf in een poster met daarop Marilyn Monroe. Ondanks al deze selfies blijft Maier een mysterieuze vrouw. Op het interessantste ‘zelfportret’ is ze zelfs afwezig, we zien namelijk alleen haar jas en muts op een houten grond liggen. Ze is haar hele leven ongetrouwd gebleven, had voor zover bekend geen familieleden en ook geen testament. Alle jaren dat ze bij welgestelde families inwoonde heeft ze duizenden foto’s gemaakt, maar deze nooit ontwikkeld.Het blijft gokken waarom Maier precies haar kwaliteiten voor zichzelf hield. Wel is het bekend dat ze tijdens haar leven belangstellenden afhield, omdat ze erg achterdochtig was en dacht dat iedereen haar werk wilde stelen. Haters beweren zelfs dat ze schizofreen was, maar daar is geen bewijs voor. Ondanks de vele selfies, blijft Maier dus nog steeds een mysterie. Een mysterie dat je misschien toch iets beter begrijpt na een bezoekje aan deze tentoonstelling, maar nooit helemaal zal kunnen vangen.
Zelf bezoeken?
Wil je meer te weten komen over deze mysterieuze fotograaf en nanny uit New York? Kijk dan hier de documentaire over haar werk en leven.