De hopeloos romantische Fransen hebben bij een rendez-vous een geheime ontmoeting tussen geliefden in gedachten; niet bepaald de elleboog-stoot-ontmoeting die nu de norm is. Maar Museum Voorlinden biedt met de tentoonstelling Rendez-Vous een fijn alternatief: intieme momenten met kunst. In deze tentoonstelling hebben alle werken een duidelijk fysieke aanwezigheid, een persoonlijke boodschap die je alleen kunt voelen als je de kunstwerken helemaal tot in je aura laat komen. The Faces of Fifty Years (1973-2017) van John DeAndrea (Verenigde Staten, 1941) komt bijvoorbeeld griezelig dichtbij. Het kunstwerk bestaat uit tientallen koppen, gemaakt van een grijze klei, op planken aan de muur. De koppen hebben alle kleine details die een mensengezicht écht maken: rimpeltjes, haartjes en bobbeltjes en deukjes op de huid. Het is fascinerend en afschrikwekkend tegelijkertijd. Hoe dichter ik de gezichten benaderde, des te meer mij het gevoel bekroop dat iemand mij heel aandachtig aan het bekijken was. Tot ik me realiseerde dat een van de gezichten wél helemaal was beschilderd, glanzende ogen incluis, en deze ogen vanaf een hogere plank precies op mij waren gericht. Creepy maar effectief: het kunstwerk kruipt onder je huid.
GO | NO GO #259: Gewenste intimiteiten met kunst
Gaan of niet gaan: dat bepaal je zelf. Wij geven je – met een kritische blik – tips voor tentoonstellingen. Deze keer bezochten wij het Museum Voorlinden midden in het Wassenaarse landschap voor de tentoonstelling ‘Rendez-Vous’.
Tijdens mijn studie Kunstgeschiedenis werd er vaak op gehamerd dat je een kunstwerk alleen kunt beleven als je er recht voor staat. Voor opdrachten werden we naar musea gestuurd (geen straf uiteraard) om olieverfschilderijen van dichtbij te bekijken. Omdat dit de enige manier zou zijn om de scheurtjes in de verflaag te zien en de individuele penseelstreken, waarbij die de schilder de verf extra dik had aangebracht of juist had weggeschraapt met de achterkant van zijn penseel. Maar met de toenemende digitalisering van collecties kun je zo ver inzoomen op de kunstwerken dat je deze details vanachter je beeldscherm nóg beter kunt bestuderen dan wanneer je er met je neus bovenop staat. Dus waarom zou je nog naar een museum gaan? Daar hebben de kunstenaars die in Rendez-Vous worden tentoongesteld wel een antwoord op: het gaat bij hun werk om zintuiglijke prikkelingen, die je alleen bij fysieke aanwezigheid zult voelen. De kunstenaars gebruiken in veel gevallen geluid, geur en beweging om bij jou de gevoelige snaar te raken. Maar meer nog dan dat werd ik geraakt door de werken die niet geuren, bewegen of geluid maken, maar die door hun nabijheid een onderhuidse tinteling weten te veroorzaken. Zoals bij het onheilspellende gevoel dat The Faces of Fifty Years veroorzaakte. Of de in kasten opgeborgen boomstronk look-a-likes van Berlinde De Bruyckere (België, 1964). Deze boomstammen van was lijken je toe te fluisteren dat je hun schors moet komen aaien; de schors ziet eruit alsof hij zo zacht zal aanvoelen als een mensenhuid. Je voelt nagenoeg de warmte van deze wezens afstralen. Dit zijn het soort effecten die van een beeldscherm nooit af te lezen zijn.
In Rendez-Vous doet jouw aanwezigheid er echt toe, doordat de band tussen kunstwerk en bezoeker centraal staat. Sommige werken zouden zelfs niet volledig functioneren zonder jouw nabijheid. Zoals de Singer Trio (2017-2018) van William Kentridge (Zuid-Afrika, 1955). De naaimachines en megafoons treden pas in werking wanneer met een bewegingssensor een toeschouwer wordt gedetecteerd. En het is juist de activistisch klaagzang die uit de megafoons komt die het huiselijke imago van de naaimachine in een heel ander daglicht zet. Ook de weerkaatsing van geluid, die Oliver Beer (Verenigd Koninkrijk, 1985) in Devils in vazen en potten met behulp van microfoons opvangt en versterkt, kan niet bestaan zonder initiële geluiden uit de omgeving. Je luistert dus naar geluiden die zonder jouw aanwezigheid niet zouden bestaan én niet gehoord zouden worden. Jij hebt niet alleen macht over de kunst, maar je wordt zelfs één met kunst. Talking ‘bout een persoonlijk museumbezoek. De boodschap wordt gauw duidelijk: iedereen kan een relatie opbouwen met kunst.
Rendez-Vous is niet het soort blockbuster-tentoonstelling waarmee het museum met behulp van grote kunstnamen (Rembrandt! Banksy! Kahlo!) bezoekers naar de tentoonstelling lokt. Maar door toch een aantal werken van bekende kunstenaars – Pablo Picasso (Spanje, 1881) en René Magritte (België, 1898) – tussen de werken te hangen, doen ze mij weer even scherp realiseren dat het bij kunst in hoofdzaak niet draait om de bekende naam van de maker, en alle feitjes die je over hem weet, maar om de uitwerking van een kunstwerk. Iemand die nog nooit van Pablo Picasso gehoord heeft, zal net zo goed de warmte van de omhelzing in zijn werk L’étreinte (1903) kunnen voelen. En je wordt je in de zaal waar deze kunstwerken hangen net zo goed bewust van hun interactie met de kijker. De blauwe lucht met stapelwolken in La malédiction (1931) van Magritte deelt een ruimte met The Cloud – Doghead (2014) van Leandro Erlich, waarin een wolk gevangen lijkt in een kubus van glas. De werken werden bijna honderd jaar van elkaar vervaardigd, maar beide kunstenaars gebruikten het motief van de wolk om de fascinatie van de mens met metaforen en symboliek te tonen. Wij als kijkers vullen vaak de “verhalen” van kunstwerken zelf aan in ons hoofd. Zo zul je bij de wolken van Magritte vast een associatie met vrijheid en hoop hebben, nog voordat je je hier goed en wel bewust van bent. Door de combinatie van grote kunstenaars en jonge makers en van kunstwerken uit allerlei stromingen en tijdperken verlaat je deze tentoonstelling zwevend op een gelukswolkje.
Zelf bezoeken?
Wil jij vanuit je luie stoel een ontmoeting hebben met kunst? Er zijn tal van interactieve internet-art experimenten waarbij jij een bijdrage kunt leveren en zo deel gaat uitmaken van het werk. Doe bijvoorbeeld mee aan the Digital Landfill, ga op de verwarrende ontdekkingstocht van Project-Euh? of maak je eigen kunstwerk op Aleph Null.