Moge een ding duidelijk zijn: wat de buren zullen zeggen, dat interesseert het Groninger Museum vrij weinig. Dat wisten we natuurlijk al een tijdje; het opvallende gebouw van het museum schreeuwt deze boodschap al van zijn daken. De meer provocerende tentoonstellingen die je aanzetten om een mening te vormen en tegelijkertijd om je te laten verwonderen worden niet geschuwd. Voor de tentoonstelling Wat zullen de buren zeggen? heeft het Groninger Museum zich laten inspireren door zijn eigen aankoopgeschiedenis. Ze tonen de bold choices uit het verleden, foto’s die niet het stereotype ideaal vertegenwoordigen. Niet alleen zijn er intrigerende foto’s te zien van makers als Inez van Lamsweerde, Erwin Olaf en Diane Arbus, de tentoonstelling biedt ook een geschiedenisles van controverse en de evolutie van denkwijzen in onze maatschappij. Je komt onderwerpen tegen die een aantal decennia geleden nog met afschuw werden bekeken, maar waar wij als maatschappij nu (veelal) open en ontvankelijk tegenover staan. Ook zie je foto’s waarvan je je kunt afvragen of dit “serieuze” fotografie is. De vraag ligt op het puntje van onze tong: waar ligt eigenlijk het onderscheid tussen amateur- of reclamefotografie en museumwaardige kunstfotografie? En bestaat dat onderscheid eigenlijk wel?
GO | NO GO #264: Laat de buren maar kletsen
Gaan of niet gaan: dat bepaal je zelf. Wij geven je – met een kritische blik – tips voor tentoonstellingen. We reisden deze keer af naar het hoge noorden voor een bezoek aan het Groninger Museum, waar momenteel de tentoonstelling ‘Wat zullen de buren zeggen?’ te zien is.
De tentoonstelling is vernoemd naar één van de getoonde foto’s: What will the neighbours say? (1988) van Barend van Herpe. De fotograaf staat zelf naakt op deze foto; als personificatie van een fontein spuit hij water uit zijn mond. In de jaren 80 stond deze foto nogal in contrast met de destijds overheersende documentaire fotografie in zwart-wit. De ironische vraag van dit kunstwerk (en de tentoonstelling als geheel) stuurt je met een doel de tentoonstelling in. Ga op zoek naar de mening die anderen over deze foto’s hebben (gehad) en kijk dan zelf goed. Is dit kunstwerk controversieel of mainstream? Jij bent de jury.
We zijn vaak geneigd direct een oordeel te vellen over iets wat we zien, het in een hokje te plaatsen. Tegelijkertijd zijn we constant bezig met de beeldvorming van anderen over ons. Want als wij zelf direct een oordeel over anderen klaar hebben, dan hebben zij dat vast ook over ons, toch? Als je bijvoorbeeld kijkt naar de foto Mike and Sky 2 (1994) van Catherine Opie, waarop een gespierde, besnorde man zijn arm om een net zo gespierde, bebaarde man heeft geslagen. Onze eerste reactie: dit zijn macho-mannen. Dan lezen we in de bijbehorende tekst dat zij zichzelf identificeren als lesbische vrouwen. Het werk doet aan een hele actuele discussie denken, namelijk waarom we per se het label ‘man’ ofwel ‘vrouw’ aan ieder persoon willen hangen. Laat deze twee dat lekker zelf bepalen. Dan hoef jij je ook niet druk te maken over het hokje waarin jij wordt geplaatst. Foto’s zoals Mike and Sky 2 laten je door zijn gelaagdheid nadenken over het enorme tempo waarin we aannames doen.
De tentoonstelling moedigt je niet alleen aan om je aannames en vooroordelen onder de loep te nemen, maar ook om met kinderlijke nieuwsgierigheid en speelse blik naar de foto’s te kijken. Bijvoorbeeld in de serie Urban Fiction waarbij Xing Danwen gebruik maakt van maquettes van nog te realiseren wolkenkrabbers en andere grote vastgoedprojecten. Ze maakt hier foto’s van die worden gebruikt om de appartementen en kantoorruimtes in deze gebouwen te verkopen. Wanneer de commerciële foto’s gemaakt zijn, maakt de fotografe nog snel even gebruik van de maquettes om met miniatuurpoppetjes kleine huiselijke dramas uit te beelden. Het zijn een soort zoekplaatjes waar je best even zoet mee bent. Eerst zie je de gelikte gebouwen en dan valt opeens op dat in dat ene appartement twee geliefden een flinke ruzie hebben, of dat iemand op kantoor een enorme stapel papieren heeft laten vallen. Het voelt alsof de fotografe een beetje stout is geweest; wat een toonbeeld van ideale woonappartementen of werkruimtes had moeten zijn, krijgt een injectie van menselijke imperfectie en de realiteit van het dagelijks leven. Foto’s als deze zijn inherent speels, omdat de fotograaf onbevangen met het materiaal is omgesprongen. Deze speelsheid komt ook terug in enkele bijschriften. Het Groninger Museum heeft leden van hun JuniorClub, creatieve kinderen van 7 tot 12, gevraagd om hun gedachten over de foto’s te verwoorden; deze zijn als zaaltekst naast een aantal van de foto’s geplaatst. Bij het werk Mirage van Chi Peng (2005) lees je bijvoorbeeld dat de 11-jarige Elin heeft ontdekt dat libellen geen enge insecten zijn, maar dat het ‘’dode mensen zijn die op weg zijn naar het geluk’’. Elin hoopt dat ze het geluk zullen vinden. Aangemoedigd door de teksten van de JuniorClub ga ik zelf ook kleine fantasietjes bedenken bij de foto’s, onbevooroordeeld en vrij. Deze manier van kijken zouden volwassenen best wat vaker kunnen toepassen, in het museum en in het dagelijks leven. Deze aangewakkerde onbevangenheid is een bezoek meer dan waard. Ik heb het dus ook tegen jullie Randstedelingen: op naar Groningen.
Zelf bezoeken?
Benieuwd naar hoe het museum zijn eigenzinnige karakter heeft opgebouwd? Daar heeft de eerste directeur van het museum, Frans Haks, veel invloed op gehad. Erik Blom maakte in 2019 de documentaire Een eigen planeet: het Groninger Museum van Frans Haks ter ere van het 25 jarige bestaan van het museum.