Sharda Balgobind 29 oktober 2020

GO | NO GO #279: Something old, Something new

Gaan of niet gaan: dat bepaal je zelf. Wij geven je – met een kritische blik – tips voor tentoonstellingen. Deze keer hebben we de duo-tentoonstelling ‘Leef/Tijd’ en ‘Rembrandt Open Studio’ in Museum Het Rembrandthuis bezocht.

Onderweg naar Museum Het Rembrandthuis heb ik een toevallige ontmoeting met een man van schat ik in de vijftig, die graag wil weten hoe hij naar de Albert Cuyp-markt komt. We raken aan de praat en ik kom erachter dat hij niet vijftig maar tweeënzeventig (!) is. Ik vraag hem wat zijn geheim is. ‘Je niet druk maken, je omringen met positieve mensen en elke dag lachen totdat je niet meer bijkomt,’ antwoordt hij. Mooie, wijze levenslessen zo op de vroege ochtend. En heel toepasselijk, want de duo-tentoonstelling Leef/Tijd en Rembrandt Open Studio in het Rembrandthuis laat zien welke rollen ouderen innemen in onze samenleving. De exposities zoomen in op vragen als ‘wanneer ben je oud’ en ‘hoe ziet ouderdom er nu eigenlijk uit’?

Rembrandt, 'Rembrandts moeder, zittend aan tafel', ca. 1631.Museum Het Rembrandthuis
Rembrandt, 'Oude man met lange baard', 1630, Museum Het Rembrandthuis
Rembrandt, 'Rembrandts moeder, zittend aan tafel', ca. 1631.Museum Het Rembrandthuis
Rembrandt, 'Oude man met lange baard', 1630, Museum Het Rembrandthuis

Door de huidige maatschappelijke druk kunnen we de ouderen om ons heen wel eens ‘vergeten’. Nu er een pandemie is, denken we gelukkig wat vaker aan ze. Voor Rembrandt was dit echter standard practice: hij vroeg vaak ouderen om model te staan voor zijn kunstwerken. In Leef/Tijd zie je een selectie etsen met ouderen in verschillende rollen (‘oud en moe’, ‘oud en vitaal’, ‘oud en wijs’, enzovoorts), naast werk van zijn leerling Abraham van Dijck (ook al zo dol op ouderen) en de moderne kunstenaar Aat Veldhoen (same story). Rembrandt gaf zijn kennis graag door aan zijn leerlingen en navolgers: bijna 400 jaar geleden was het Rembrandthuis een creatieve hub, waar zich een kunsthandel, woongedeelte, atelier, kunstkamer en op de bovenste vloer een leerlingenatelier bevond. Dat gevoel is nu weer teruggebracht: naast de traditionele expositie Leef/Tijd (met kunstwerken in lijsten aan de muur), zijn in de benedenzaal twee jonge kunstenaars live aan het werk: Iriée Zamblé en Timothy Voges. Zij reflecteren in hun pop-up atelier op de thema’s die in Leef/Tijd aan bod komen. Hiermee voegen ze een nieuw thema toe: ‘oud en nieuw’. Waar je in de bovenzaal vooral met aandacht naar de bestaande werken kijkt, aanschouw je in de benedenzaal het ontstaan van nieuw werk.

Rembrandt Open Studio, Iriée Zamblé en Timothy Voges. Foto: Mark Bolk voor Museum Het Rembrandthuis

Wat mij het meest aangrijpt in deze tentoonstelling is de kwetsbaarheid van ouderen. Een van Rembrandts etsen toont het bijbelverhaal van de blinde Tobias die zijn zoon wil begroeten, maar hierbij naar de muur loopt in plaats van naar de deur. Tot overmaat van ramp loopt zijn enthousiaste hond hem voor de voeten, waardoor hij dreigt te struikelen. Als kijker voel je je haast geroepen om in te grijpen. Zo ook bij het kunstwerk van Aat Veldhoen waarop je een man ziet die is gevallen op de stoep; een aangrijpend beeld. Iets serener, maar niet minder engaging zijn de verschillende kunstwerken van slapende ouderen. Rembrandts leerling Abraham van Dijck schilderde bijvoorbeeld een oude schilder die is weggedommeld met zijn penselen en palet in de hand. Het beeld straalt iets vredigs en extreem verstilds uit, alsof de man al bijna aan de hemelpoort staat. De betekenis van dit werk is ‘ars longa vita brevis’: het leven is kort, maar de kunst duurt voort. Ik denk aan de jonge kunstenaars beneden in Rembrandt Open Studio: aan hen de taak om de kunst daadwerkelijk voort te zetten. Centraal in het werk van Zamblé staan zwarte mensen die ze ontmoet op straat; op spontane wijze legt zij ze vast in hun dagelijkse bezigheden. Dit deelt ze met Rembrandt die zich ook liet inspireren door mensen die hij tegenkwam, waaronder zwarte mensen; Rembrandts buurt was de plek waar in de zeventiende eeuw de zwarte gemeenschap van Amsterdam woonde. Zowel de mensen in Rembrandts als Zamblé’s tronies zijn expressief en geloofwaardig. Voges gebruikt voor zijn schilderijen uitsneden van gevonden beelden uit de media of oude bronnen, waarbij de oorspronkelijke context ontbreekt. Voor de bezoeker laat dit veel ruimte voor eigen interpretatie: de beelden lijken mysterieus, kwetsbaar en voyeuristisch tegelijkertijd. Om het werk van Voges kun je niet heen: het grijpt je vast en laat je door de intrigerende composities niet meer los. Ik ben benieuwd hoe Zamblé en Voges het thema ‘ouderdom’ de komende weken zullen aanpakken; reden om vaker terug te gaan naar de tentoonstelling.

Rembrandt, 'De pannenkoekenbakster', 1635. Ets, staat II (3), Museum Het Rembrandthuis

Gelukkig laat Leef/Tijd zien dat ouderen niet alleen maar breekbare besjes zijn die met één been in het graf staan. De ets van Rembrandt van de pannenkoekenbakster maakt dat mooi duidelijk. Op zeer hoge leeftijd bakt en verkoopt deze vrouw nog pannenkoeken op straat, simpelweg omdat er brood (of in dit geval een pannenkoek) op de plank moet komen. In deze ets is de vrouw helemaal in het midden geplaatst, wat je ook symbolisch kunt opvatten: de vrouw is de spil van een mini-maatschappij, waarbij ze wordt omringd door mensen van alle leeftijden, zowel mannen als vrouwen. In onze huidige tijd zie je ouderen op hoge leeftijd ook doorwerken, veelal in andere landen en culturen; opa’s en oma’s in Spanje plukken gerust nog op 88-jarige leeftijd op hoge ladders de sinaasappels van de bomen. Veel ouderen kunnen het zich immers niet permitteren om (eerder) te stoppen met werken. Niet alleen voorzien zij zichzelf in hun eigen levensbehoeften, maar vaak ook in die van hun jongere familieleden. And they’ve got it covered. Wat nou kwetsbaar en fragiel? Enkele andere etsen van Rembrandt laten zien dat ouderen daarnaast ook wijs en kapitaalkrachtig kunnen zijn. Zoals de ets van het arme gezin dat bedelt bij een oudere man die zijn zaakjes prima voor elkaar heeft, en een ets met de lofzang van de oude Simeon, waarin hij zich als eerste realiseert dat de baby Jezus de Verlosser is. Met een beetje weemoed denk ik terug aan de ouderen die met hun heldere, vooruitziende blik in mijn leven voorbij zijn gekomen. In het bijzonder mijn lieve oma, die op 75-jarige leeftijd gewoon nog haar natuurlijke gitzwarte haar had en met gemak haar been in haar nek legde tijdens yogales. Ik doe het haar (nog steeds) niet na, ook niet met mijn grijze haren.  

Zelf bezoeken?

Hoe lang doe je er over?
60 minuten
Expert level
Beginners | Gevorderden | Crazy pro
Meer weten

Mensen worden doorgaans ouder en samenlevingen worden grijzer. De mens heeft zijn levenstijd verdubbeld. We staan er niet genoeg bij stil dat ouder worden ook gepaard gaat met improvements: meer kennis, expertise en… geluk. Wil je meer weten over wat je zelf kunt doen om een positieve vibe in het leven vast te houden en gelukkig oud te worden? De Ted-talk ‘Older people are happier’ explains it all. 

De tentoonstellingen ‘Leef/Tijd’ en ‘Rembrandt Open Studio’ zijn nog tot en met 29 november 2020 te zien in Museum Het Rembrandthuis

Meer informatie