Een beetje versuft stap ik na dik twee uur reizen uit de trein in Enschede. Net buiten het station zoek ik naar bordjes die me de weg kunnen wijzen naar Rijksmuseum Twenthe. Niet te vinden. Nou ben ik nogal trigger happy met mijn iPhone en heb dus in no time Google Maps geopend. Met een headset in mijn oren loop ik zelfverzekerd naar het museum, niet van de locals te onderscheiden. Voor veel mensen die in een vreemde stad zijn moet dit herkenbaar zijn – even de technologie erbij en we kunnen. Die moderne technologie maakt grappig genoeg wél gebruik van iets dat eeuwenoud is: kaarten. En daar gaat de tentoonstelling over waar ik naartoe ga: kaarten. Maar niet om de weg mee te vinden, niet letterlijk althans.
Wouter
Maas
26 november 2020
GO | NO GO #285: Waar moet het heen met deze wereld?
Gaan of niet gaan: dat bepaal je zelf. Wij geven je – met een kritische blik – tips voor tentoonstellingen. Deze keer waren we in Rijksmuseum Twenthe voor de tentoonstelling ‘Architectuur van het Onzichtbare’.
Carlijn Kingma, 'De Babylonische Toren van de Moderniteit', 2017
Carlijn Kingma (1991) noemt zichzelf cartograaf van de maatschappij. Ze houdt zich dus niet bezig met de juiste straten op de juiste plekken, maar met de ideeën die de maatschappij hebben gevormd. Wat is de rol van wetenschappelijke ontwikkelingen? Van de natuur die steeds verder van ons af lijkt te staan? Van een rotsvast geloof in technologische vooruitgang? Geïnspireerd door dit soort vragen maakt Kingma enorme (spreek uit als: é-nór-me) tekeningen die de geschiedenis van de mensheid in kaart brengen. Dat doet ze overigens niet alleen: de werken in Architectuur van het Onzichtbare zijn tot stand gekomen door vooraf flink te sparren met wetenschappers en filosofen, en met andere kunstenaars en architecten. Daarna sluit ze zich een paar maanden af van de wereld om één kaart te tekenen, 7 dagen per week, tot wel 15 uur per dag. Het blijft in haar kaarten trouwens niet bij geschiedenis alleen. Kingma’s werken proberen ook de vraag ‘waar kunnen we naartoe?’ te beantwoorden. Natuurlijk kan niemand in de toekomst kijken, maar we kunnen wel met zijn allen proberen naar een betere toekomst te navigeren. In deze werelden van Kingma is het makkelijk en aangenaam verdwalen.
Carlijn Kingma, 'onderzoek Stargazers Gravediggers Secret Society, AVL Mundo, 2019, Foto: Aad Hoogendoorn
De details! Jan van Eyck, eat your heart out. Elk werk in Architectuur van het Onzichtbare vraagt erom om onder de loep genomen te worden. Neem Spolia van Verwachtingen (2017), over verschillende manieren waarop Rome wordt bekeken. Helemaal linksonder zien we een piepkleine Carlijn Kingma die ontspannen tegen een laag muurtje leunt. Ze staat lichtjes voorovergebogen en is aan het tekenen wat wij in het groot kunnen zien. Ze staat in een enorme arena die – jammer genoeg – maar deels te zien is. Voor iedereen die ooit in Rome is geweest moet het een feest van herkenning zijn: klassieke pilaren, renaissancistische poorten, barokke engelen. Ook is er moderne architectuur die doet denken aan het fascistisch regime in Italië. Ook dat is de Eeuwige Stad. Het zijn overigens niet alleen het bouwen en de beelden die Rome tot Rome maken. Het kunstwerk zit vol bomen en planten, en natuurlijk is een stad geen stad zonder inwoners. Deze inwoners kunnen een drankje halen in de Bar dei Brutti – de bar van de lelijkerds, een grappig voorbeeld van wat dit imposante werk zo levendig maakt. Even terug naar Kingma die aan het werk is. Ze tekent zichzelf vaker in haar eigen werk, zo ook in Stargazers & Gravediggers (2018). Dit werk gaat over de steeds groter wordende kloof tussen mens en natuur. Net zoals de kunstenaar onderdeel is van haar kunst, lijkt de boodschap te zijn dat ook wij verantwoordelijk zijn voor wat we zien. De maatschappij, dat ben jij (sorry!).
Carlijn Kingma, 'Fabric of Humankind', 2019-2020, Collectie Rijksmuseum Twenthe. Aangekocht met steun van het Mondriaan Fonds
Niet alleen het verleden speelt een rol in de werken van Carlijn Kingma, ook tekent ze een hoopvolle versie van de toekomst. En dat is iets dat we in deze tijd wel kunnen gebruiken. Samen met Rutger Bregman (1988), auteur van onder andere De meeste mensen deugen (2019), maakte Kingma het indrukwekkende Het weefsel der mensheid (2020). Het werk ‘begint’ links onderin, waar de mensheid wordt geboren die zich via een wervelkolom naar boven beweegt. De draden tussen de figuren verbeelden verbondenheid, maar deze verbondenheid gaat in de loop van de geschiedenis onder druk staan door religie, technologie, wetenschap, economie en media. Een behoorlijk pessimistisch beeld van de moderne maatschappij dus. Maar Kingma laat ook zien dat als we het idee loslaten van de samenleving als efficiënte machine, maar het zien als een groeiend en levend wezen, we weer verbonden kunnen worden met elkaar. Ook fijn aan deze visie op de toekomst zijn de vangnetten die onder de mensen zijn getekend; het is oké als niet alles in één keer goed gaat. Het hóéft dus niet altijd sneller en efficiënter. De wereld als iets levends zien we ook terug in The chronicle of Gaia (2019), als een levengevende boom. Niet iedereen gaat even goed om met deze boom – zie de steeds hippere, rondzwervende mondkapjes op straat. Maar ook hier is er hoop op een betere toekomst: we kunnen de aarde genezen. Hoe? Door samenwerking, afhankelijkheid, kennis en misschien wel het belangrijkste: niet meer de eigen belangen centraal stellen. Dus gewoon op anderhalve meter wachten als die ene bezoeker van de tentoonstelling maar niet uitgekeken raakt.
Zelf bezoeken?
Hoe lang doe je er over?
60 minuten tot 6 dagen (op maandagen gesloten)
Expert level
Beginners |
Gevorderden |
Crazy pro
Meer weten
Op de site van De Correspondent kun je met Carlijn Kingma een wandeling maken door Het weefsel der mensheid. Daarbij zegt de kunstenaar eerlijk dat het maar één manier is om de kaart te doorkruisen; zelf meanderen wordt aanbevolen!