Nikki Mantel 08 december 2020

GO | NO GO #287: Slow photography van Willem Diepraam

Gaan of niet gaan: dat bepaal je zelf. Wij geven je – met een kritische blik – tips voor tentoonstellingen. Deze keer bezochten we het Rijksmuseum voor de tentoonstelling ‘Willem Diepraam: 50 jaar fotografie’.

‘Fotografie is volkskunst nummer één,’ zei Willem Diepraam in 1978. Stel: het is een mooie herfstdag in de stad (soms schijnt de zon in de herfst) en je maakt er een mooie foto van met je smartphone. Hop, even in je Instagram Stories plaatsen, lekker filtertje eroverheen en wachten op de heart eyes. Dit alles in een kwestie van minuten, voor sommigen zelfs in enkele seconden. We leggen de wereld om ons heen moeiteloos vast. De fotografie van Willem Diepraam is eigenlijk precies het tegenovergestelde: slow photography. Zijn foto’s kosten tijd. Eerst observeert hij het onderwerp, dan kiest hij de compositie, drukt op de knop en… Nee, nog niet klaar! Diepraam fotografeerde (en fotografeert nog steeds) analoog, dus de foto moet ook nog ontwikkeld worden. Voor het drukproces nam hij dan ook lang de tijd, hij ontwikkelde net zo lang door totdat hij de perfecte afdruk had. Heel anders dan wij met onze snelle smartphones.

Willem Diepraam, 'Villa El Salvador', Lima, 1988, 1988, Bruikleen van de heer W. Diepraam, Amsterdam

Wat legde Willem Diepraam dan zo zorgvuldig vast? Een brede variatie aan onderwerpen! Je ziet het nu op de tentoonstelling Willem Diepraam: 50 jaar fotografie, waar je een reis maakt langs de beste foto’s uit zijn veelzijdige oeuvre. In het begin van de jaren 70 fotografeerde hij vooral nieuwsitems, waarbij hij op zoek ging naar de sociale kant van het verhaal, de inside story. In 1973 wordt een kamp met caravanbewoners in Amsterdam-Osdorp ontruimd door de ME, Diepraam is erbij. De bewoners op zijn foto lijken allemaal verschillende emoties te hebben. Sommigen blij met hun 5 seconds of fame, een ander kijkt verveeld naar haar sigaretje. De vrouw met de baby steelt de show; haar uitdrukking is haast niet in een emotie te vatten; kijkt ze boos? Verongelijkt? Of is het toch een soort angst? Wat ziet deze vrouw? Is de baby haar kind? Door de manier waarop Diepraam haar heeft vastgelegd wil je meer weten over deze situatie. Hij heeft hier echt het perfecte moment gekozen. Met foto’s als deze werd hij, in zijn eigen woorden: ‘wereldberoemd in Amsterdam’. Het ging hem voor de wind. Maar in 1977 verongelukten zijn vrouw en twee kinderen tijdens een vliegramp bij Tenerife, waardoor hij zijn fotografie op een andere manier zou gaan benaderen. Vanaf dit moment zocht hij niet meer naar het verhaal, maar naar de kracht van het leven. Hoe je dat op de tentoonstelling kunt zien, wordt duidelijk aan de hand van het volgende voorbeeld. Een aantal jaar na dit grote verlies kreeg hij een opdracht om ontwikkelingsprojecten in de Sahel vast te leggen, het gebied ten zuiden van de Sahara. De mensen in dit gebied leven vanwege de droogte uit de woestijn in grote armoede. Die armoede zie je terug in de foto’s, maar Diepraam legt vooral de nadruk op de mensen. Hij wilde namelijk  hun leven vastleggen en niet de armoede die hen omgeeft, want dat bepaalt niet wie deze mensen zijn.  In de catalogus vat conservator Mattie Boom het mooi samen: ‘Even in painful circumstances, life can be worth living.’ Slik. Deze serie was een breekpunt waarop Diepraam niet meer als journalistiek fotograaf de inside story zocht, maar een maatschappelijk betrokken fotograaf werd die het leven in al haar facetten toonde.

Willem Diepraam, 'Burkina Faso, jonge vrouw', 1980, Bruikleen van de heer W. Diepraam, Amsterdam

Na 1977 veranderde de fotografie van Willem Diepraam in meerdere opzichten; de manier waarop hij verschillende vormen van het leven vastlegde, maar ook zijn verkenning van het medium. Iedereen kan foto’s maken, maar wanneer is het dan kunst? That’s the million dollar question. Diepraam ging op zoek naar het antwoord in het werk van andere bekende fotografen zoals Julia Margaret Cameron (1815-1879), Eva Besnyö (1910-2003) en Cas Oorthuys (1908-1975). Hij legde een enorme verzameling fotografie aan, die inmiddels tot de collecties van het Rijksmuseum en het Stedelijk Museum Amsterdam behoort. Deze verzameling hielp hem niet alleen om een connaisseur van de fotografie te worden, maar ook zijn eigen stijl te ontwikkelen. Deze laat zich vooral kennen door sterke licht-donker contrasten, maar ook een oog voor excentrieke composities. Diepraam verrast met een foto van een verdwaalde duif boven de iconische daken van een zonnig Parijs, en op een andere foto hij laat een schijnbaar levenloze muur waar de plakposters van afbladderen tot leven komen. Je moet er maar oog voor hebben. Zijn slim gekozen composities komen misschien wel nog mooier naar voren in de naaktfoto’s (van vrouwen) die hij maakte. De foto’s waar je alleen maar het lichaam van de vrouw ziet zijn spectaculair; niet zozeer sensueel, maar vooral een ode aan de schoonheid van het lichaam. Op een van die foto’s ligt een vrouw op een bed in de geblokte schaduw van een raamkozijn. Door de natuurlijke lichtval lijkt haar lichaam een soort langgerekt eiland in zee van golvende witte lakens. Die associatie met landschappen zie je eigenlijk bij meerdere naakten terug, zoals een navel die ook zomaar een foto van een duinpannetje had kunnen zijn. Klinkt wel heel poëtisch: het lichaam als een landschap.

Willem Diepraam, 'IJmuiden', 1960, Bruikleen van de heer W. Diepraam, Amsterdam
Willem Diepraam, 'Zoutmeer, Bonaire', 1977, Bruikleen van de heer W. Diepraam, Amsterdam
Willem Diepraam, 'IJmuiden', 1960, Bruikleen van de heer W. Diepraam, Amsterdam
Willem Diepraam, 'Zoutmeer, Bonaire', 1977, Bruikleen van de heer W. Diepraam, Amsterdam

De tentoonstelling viert 50 jaar fotografie door Willem Diepraam. Al 50 jaar maakt hij prachtige en veelzijdige foto’s. Naast foto’s van mensen, zie je op de tentoonstelling ook veel foto’s waarin een verscheidenheid aan landschappen centraal staan; van recente (2019) tot hele vroege. Een van de oudste foto’s op de tentoonstelling is een duinlandschap bij IJmuiden, de plek waar Diepraam is opgegroeid. Deze foto stamt uit zijn jeugd toen hij nog niet de ambitie had om fotograaf te worden. Misschien dat de foto daarom zo overbelicht lijkt, uit een soort jeugdige onervarenheid. Maar het helderwitte zand dat contrasteert met het duisterzwarte gruis van de nabije hoogovens geeft ook een mysterieus effect. Een mooi begin van een oeuvre waarin landschappen steeds terug blijven komen. Zo ook tijdens een reis naar Bonaire waar hij een prachtig zoutmeer fotografeerde. Hij was toen al een gevestigd fotograaf, maar ook deze foto lijkt overbelicht; hier twijfel ik echter niet aan de intentie. Deze foto is in zijn eenvoud zo oogverblindend mooi dat het beeld zich langzaam voor je ontvouwt. Het is als een soort cadeautje dat je zorgvuldig mag uitpakken. Eerst zie je de horizon die als een dikke witte lijn het beeld in tweeën splitst. Vervolgens de bebossing op de horizon als een dun zwart lijntje. Dan, linksboven, een levendige wolkenpartij die zich uitstrekt richting het midden van de foto. Het hoogste punt van de wolk leidt je blik naar de reflectie van de wolk in het meer, waarna je helemaal linksonder de glinsterende reflectie van de zon ziet. Wauw. De manier waarop Diepraam dit zoutmeer heeft vastgelegd (en heeft afgedrukt) maakt dat je dus langer de tijd neemt om het landschap tot je nemen, waarna je de details in volle glorie gaat zien. Het is dus niet alleen slow photography maar ook slow looking. Een stuk relaxter (en misschien ook wel wat mooier) dan die herfstfoto in je Insta Story die na 10 seconden weer verdwijnt.

Zelf bezoeken?

Hoe lang doe je er over?
30 minuten
Expert level
Beginners | Gevorderden | Crazy pro
Meer weten

Het werk van Willem Diepraam is ontzettend veelzijdig en is het waard om net even wat meer over te horen. Op op 12 oktober was hij te gast bij de podcast Kunststof. Een heel fijn diepte-interview en heerlijke stemmen om naar de te luisteren. 

De tentoonstelling Willem Diepraam: 50 jaar fotografie is nog t/m 10 januari 2021 te zien in het Rijksmuseum.

Meer informatie