Als kind was ik mildly obsessed met Pippi Langkous. Ik wilde ook een aapje op mijn schouder, spaghetti eten met een schaar en de vloer boenen met borstels onder mijn voeten. Ik wilde een piraat als vader, een zingende zaag, een vliegend bed en fietsen met alleen een stuur en een zadel (sorry, zei ik mildly?). Nog meer dan dit alles wilde ik net als Pippi samen met Tommy en Annika, haar trouwe posse, avonturen beleven in de woeste, uitgestrekte bossen van Zweden. De hoge bomen, de wilde rivieren en de bergen met rotsen spraken oneindig tot mijn verbeelding, de slingerende paden uitnodigend en spannend tegelijk. Een groot gedeelte van deze forest galore maakt deel uit van het zogenaamd boreale woud, ook wel taiga of The Great Northern Forest genoemd. Deze cirkel van voornamelijk naaldbossen strekt zich uit over de noordelijke delen van Europa, Azië en de Verenigde Staten. Het is de grootste vegetatiezone van de wereld, groter nog dan het Amazoneregenwoud. In vier jaar tijd maakten journalist Jelle Brandt Corstius en fotograaf Jeroen Toirkens acht reizen, waarin ze telkens een ander gedeelte van het gigantische bosgebied bezochten. Acht verschillende hoofdstukken die samen de basis vormen voor de tentoonstelling ‘Borealis – Life In The Woods’.
GO | NO GO #310: Door de bomen het bos weer zien
Gaan of niet gaan: dat bepaal je zelf. Wij geven je – met een kritische blik – tips voor tentoonstellingen. Deze keer reisden we af naar Fotomuseum Den Haag voor ‘Borealis – Life In The Woods’
Borealis is het tweede samenwerkingsproject van Brandt Corstius en Toirkens. Al eerder maakten ze samen het boek Nomad (2011), waarin ze op zoek gingen naar de laatst levende nomaden op het noordelijk halfrond. Veel van deze nomaden wonen in de boreale zone, en zo ontstond het idee van The Great Northern Forest als thema voor een nieuw onderzoek. Ze reisden af naar Noorwegen, Rusland, Schotland, Canada, de Verenigde Staten en Japan, en documenteerden daar de diversiteit van het bos en haar inwoners. De mensen die ze tijden hun reis ontmoetten legde Toirkens in hun leefomgeving vast. In Rusland, bijvoorbeeld, gaan we met de twee mannen op bezoek bij Gennady Tugushin, in het dorpje Berdisjicha. Vijfentachtig procent van de lokale economie draait hier op de houtindustrie, en ook Gena (want zo mogen we hem noemen) werkte zijn hele leven als houthakker. De analoge fotografie van Toirkens levert prachtige, verstilde beelden van het kleine huisje in de sneeuw op. Een stapel houtblokken naast een lichtroze fauteuil met bloemenprint. Behang met bomen in de woonkamer, handgemaakte dekens op het bed. De tijd lijkt hier te hebben stilgestaan. Buiten het huis poseert Gena trots voor een portret, stevig ingepakt tegen de kou. Zijn gezicht is verweerd, met een wijze blik kijkt hij het beeld uit. Samen met zijn vrouw woont hij in en mét het bos. ‘Het bos en de dieren moet je respecteren. Het bos voedt je, geeft zuurstof. Wat heb je nog meer nodig?’ In Noorwegen nemen Toirkens en Brandt Corstius deel aan de wintertraining van een groep Nederlandse mariniers. Op de ene foto een groep mannen kniehoog in de sneeuw, gefocust en fris. Op een volgende foto zitten ze, in zwart-wit, weggedoken in hun jassen. Ze zien ze er afgemat uit, en koud. De training draait om overleven, om te leren hoe je het woud in je voordeel kan benutten. Hout is essentieel, vertelt Brandt Corstius me in de audiotour. Vuur is nodig voor de warmte, en voor de moraal. In een derde foto schijnt boven de boomtoppen de Aurealis Borealis, het noorderlicht. Leven is het bos is afzien, maar, zo blijkt uit de woorden van al haar bewoners, ook rijk en magisch. ‘Borealis’ toont beide kanten van de munt, en vanuit de museumzaal (oke, oke: de behaaglijk warme museumzaal) voel ik die prikkel van vroeger. Van binnen kriebelt weer de hang naar avonturen in het woeste, boreale bos.
Toirkens documenteerde niet alleen ontmoetingen met mensen, maar ook ontmoetingen met de natuur, op grote en op kleine schaal. Waanzinnig zijn de overzichtsshots die verspreid door de tentoonstelling hangen. Ze tonen de immense uitgestrektheid van het gebied. Bergen begroeid met donkere bomen, rivieren slingerend tussen de rotsen. De korreligheid van de analoge foto’s draagt bij aan de mystieke sfeer van het bos. Van boven is het woud overweldigend en bijna onecht, maar wanneer Toirkens inzoomt op zijn onderwerp, de taiga, doet hij dat bedachtzaam en liefdevol. Tijdens de acht reizen ging hij elke dag op zoek naar ‘een boom van de dag’, die hij portretteerde. Niet als (natuurlijk) product, maar als levend wezen. Een aantal van deze portretten vonden hun weg naar de expositie, en net zozeer als de afgebeelde mensen vertellen zij het verhaal van de uitersten in het gebied. De granny pine die hij vastlegde in Schotland staat statig rechtop in een verder kale, wederom besneeuwde vlakte. Ze is een bejaarde boom. Duidelijk getekend door het leven, maar afgebeeld in volle glorie. Het daily-tree portret in het Noorse dorpje Nyrud oogt speelser. Het is zonnig, de kronkelende boom kijkt uit op een meer en er staat een hutje naast. De laatste reis die Toirkens en Brandt Corstius maakte bracht hen naar Alaska, waar ze, slechts met elkaar, verbleven in de Vogel Lake Cabin. ‘Teruggetrokken in deze cabin in Alaska vind ik de rust om het bos echt op me te laten inwerken’, zegt Toirkens in de audiotour. De foto’s die hij er maakte hebben diepe, herfstige kleuren. Rood, groen en geel. Het mos, de bladeren en de stammen van de bomen hebben iets wonderlijks. Dauwdruppels glitteren, een zachte mist tussen de bomen. ‘Borealis’ is niet alleen een reisverslag en een documentatie van interessante ontmoetingen, maar bovenal een prachtige ode aan de schoonheid en de magie van het bos in al haar facetten.
Hoe mooi het allemaal ook klinkt, in een tijd van slapeloze nachten door klimaatproblemen is het ook in het boreale woud niet alleen maar (of zelfs allesbehalve) rainbows and butterflies. Dertig procent van alle bomen op de wereld staan in The Great Northern Forest, en zij zijn van essentieel belang voor de omzet van CO2 naar zuurstof en de ecologische balans van de aarde. Toch is slechts twaalf procent van het bos beschermd gebied, en de consequenties hiervan schemeren door in de tentoongestelde verhalen. In Siberië vliegen Toirkens en Brandt Corstius mee met de vrijwillige brandweer. Vanuit de lucht bestrijden zij de meest afgelegen bosbranden, die steeds verder oprukken. In Japan vertellen wetenschappers hen dat de dennen in het bos verdrukt worden door de dwergbamboe, die door de opwarming van de aarde meer overlevingskans heeft dan de originele begroeiing. In Canada bezoeken ze de Cree, een inheemse groep pelsjagers. Hun traditionele jachtgebieden zijn onderhevig aan kaalkap door de groei van commerciële houtkapbedrijven. Hoewel deze feiten onderdeel uitmaken van de tentoonstelling, is de informatie wat aan de summiere kant. De omvang en de oorzaak van de problemen, voor de inwoners van het bos en voor de mensheid en de aarde in het algemeen, worden me daardoor niet helemaal duidelijk. Na het bekijken van de expositie weet ik eigenlijk nog steeds niet echt wat buiten het verdwijnen van natuurschoon de consequenties zijn van de veranderende taiga. Hoewel het prettig kijken is naar de prachtige beelden van het bos, had deze tentoonstelling op mij nog meer indruk kunnen maken met meer cijfers, achtergrondinformatie en een helderdere call for action. Voordat we het weten, hebben we namelijk alleen de foto’s nog.
Zelf bezoeken?
Dit jaar kwam de film The Hidden Life of Trees uit, naar het gelijknamige boek dat werd geschreven door Duitse boswachter Peter Wohlleben. In de documentaire vertelt Peter over de onderlinge verbondenheid tussen bomen. Hij beschrijft hen als sociale wezens met, jawel, een verborgen leven. Prachtige natuurbeelden worden afgewisseld met informatie waardoor je niet anders kunt dan nog meer van het bos gaan houden.