Je hoeft niet op een christelijke school te hebben gezeten om te weten wie Maria Magdalena is. Iedereen kent namelijk wel een versie van haar verhaal. Volgens sommigen was zij niet een leerling, maar de geliefde van Jezus. De Fransman Pierre Plantard (1920-2000) ging zelfs een stapje verder: hij combineerde twee legenden, en beweerde dat Maria Magdalena met de hulp van Jozef naar Frankrijk was gevlucht en er een dochter ter wereld bracht. Elementen uit deze bedenksels van Plantard zijn later verwerkt in verschillende romans, waaronder De Da Vinci Code van Dan Brown en Het Magdalena Mysterie van Kathleen McGowan. De Katholieke kerk is stellig: het verhaal over een mogelijk huwelijk tussen Jezus en Maria Magdalena is volgens hen pure fictie. Een andere rol die aan Maria Magdalena wordt toebedeeld is die van feminist avant-la-lettre, omdat zij de belangrijkste leerling van Jezus was. Weer anderen vinden haar een ordinaire prostituee die Jezus probeerde verleiden. Maar wie was ze nou echt? De tentoonstelling in Museum Catharijneconvent laat zien hoe complex het verhaal van Maria Magdalena is.
GO NO GO #313: Een vrouw met vele gezichten
Gaan of niet gaan: dat bepaal je zelf. Wij geven je – met een kritische blik – tips voor tentoonstellingen. Deze keer waren we in Museum Catharijneconvent in Utrecht voor de tentoonstelling over Maria Magdalena.
De complexiteit begint bij het feit dat er maar enkele directe verwijzingen naar Maria Magdalena in het Nieuwe Testament staan. De mogelijkheid bestaat ook dat dit verschillende vrouwen betreft, wat ons nog verder van huis brengt. Kunstenaars geven al eeuwen hun visie op dit verhaal: in de tentoonstelling kom je Maria Magdalena in verschillende rollen tegen, in kunstwerken die dateren van de elfde eeuw tot nu. Interessant is dat Maria Magdalena ook popsterren bezighoudt: ze is een grote inspiratiebron voor videoclips van onder andere Lady Gaga en Madonna, die hun eigen schepje op de berg van beeldvorming gooien. In haar videoclip voor Like a Prayer danst Madonna voor een brandend kruis en zoent ze met een zwarte Jezus. (Deze clip leverde Madonna een levenslange verbanning uit het Vaticaanstad op, maar werd in 2004 ook door MTV gekozen als “de meest taboedoorbrekende clip aller tijden”.) Spoiler alert: een sluitend antwoord op de vraag ‘who’s that girl?’ krijg je niet in deze tentoonstelling. En dat is maar goed ook, als je het ons vraagt: wie zegt dat Maria Magdalena niet every woman kan zijn?
Een van de hoogtepunten in de tentoonstelling is een middeleeuws schilderij ‘Het tranendal van Maria Magdalena’, dat Maria Magdalena’s verhaal verbeeldt zoals het in het Nieuwe Testament staat. Het leest als een soort stripverhaal: linksboven zien we Maria Magdalena die Veronica ontmoet, in het midden rouwt zij aan de voet van het kruis, en rechts zien we het bekende verhaal waar ze Jezus weer ziet na zijn dood; Maria probeert hem aan te raken, maar dat lukt niet omdat hij niet in vaste menselijke vorm is verschenen na zijn wederopstanding. Een prachtige vertelling van het bijbelverhaal van Maria zonder teveel poespas en dubbele betekeningen. Ze was de eerste persoon aan wie Jezus verscheen na de wederopstanding, punt. En juist daarom wordt ze zo geadoreerd door sommigen en gezien als boegbeeld van het feminisme, lang voordat men überhaupt wist wat vrouwenrechten waren. Maria Magdalena was immers de allereerste volgeling, de eerste persoon die gevraagd was om het woord van God te verspreiden.
Een spannende invalshoek in deze tentoonstelling zijn de interpretaties van Maria Magdalena in de hedendaagse kunst en popcultuur. Neem de foto van David LaChappelle van Kim Kardashian als Maria Magdalena; de wulpse celebrity wordt omhelsd door haar (ex?) man Kanye West. De keuze van de fotograaf voor Kardashian is logisch: ook zij is net als Maria Magdalena voor van alles en nog wat uitgemaakt, maar ondertussen is ze ook een feministisch icoon. Want zeg wat je wil over Kimmy K, maar ze is wel een #girlboss en internationaal sekssymbool. Inmiddels gaat ze ook haar vader achterna door rechten te studeren om onschuldige gevangenen in Amerika vrij te krijgen. En daarnaast runt ze nog eens een huishouden met vier kinderen. De vader van die kinderen, rapper Kanye West, is zelf ook vrij controversieel. Om hem met Jezus te vergelijken gaat wat ver, hoewel hij overduidelijk kampt met een God-complex. Aan de andere kant: zijn huidskleur komt in elk geval meer in de buurt bij de echte Jezus dan de afbeeldingen van hem uit de middeleeuwen doen geloven. Ook de cover van het laatste album van FKA Twigs heeft een plek in de tentoonstelling. Ze noemde het album Magdalena en zei in 2019 tegen Rolling Stones Magazine dat ze alle nummers schreef naar aanleiding van haar breuk met Twilight-acteur Robert Pattinson: “I stopped judging myself and at that moment found hope in Magdalene. To her I am forever grateful.” Zo zie je maar: meer dan 2000 jaar na haar dood biedt Maria’s verhaal inspiratie in elke situatie, zelfs na de break-up tussen een R&B-zangeres en een voormalige vampier.
Zelf bezoeken?
Maria Magdalena is ook voor filmmakers een grote inspiratiebron geweest. Ben je bijvoorbeeld benieuwd naar haar verhaal door de ogen van de befaamde regisseur Martin Scorsese? Kijk dan The Last Temptation of Christ op Netflix.