Het is 2085. Alle mensen zijn vrouw en Zwart. De grijze kleding die ze dragen is ton sur ton op z’n treurigst. Nog enger: eerder in de film zagen we hoe een dame haar troosteloze outfit betaalde met (menselijke?) tanden en kiezen. Even voor deze aankoop werd haar geheugen gewist. We hoorden een vriendelijke maar klinische Britse stem haar welkom heten in het gebouw, waarna ze werd ingelicht over de procedure. Het maakt allemaal deel uit van het experiment, zei de stem. De dame protesteerde niet. Een scène later: drie dames in grijs bevinden zich inmiddels in zalmroze cubicles, we kijken hen op de rug. Repetitief voeren ze handelingen uit. Ze spelen klassiek luchtpiano terwijl ze het ene beeld na het andere voorbij swipen. Door het raam zien we dikke wolken zwarte rook. Is er een oorlog gaande? Een natuurramp? De video-installatie The Revolutions That Did (Not) Happen, nu te zien in Museum de Pont, geeft op deze vragen geen antwoord. Dat hoeft niet, want ook zonder concrete uitleg is het overduidelijk: in het 2085 van videokunstenaar Silvia Martes (1985) staat de wereld in brand.
GO | NO GO #318: Later is allang begonnen
Gaan of niet gaan: dat bepaal je zelf. Wij geven je – met een kritische blik – tips voor tentoonstellingen. Deze keer reisden we af naar Museum de Pont in Tilburg voor ‘The Revolutions That Did (Not) Happen’ van Silvia Martes.
Door invulling te geven aan de toekomst doet Martes in The Revolutions That Did (Not) Happen met verschillende, haast absurdistische scènes vooral kritische beschouwingen over onze huidige samenleving. De vrouwen in de film ruilen hun eigen kleding, oftewel, hun eigen identiteit, in voor een uniform grijs setje. Het is een kleine hint naar hoe we individualiteit en authenticiteit prijzen, maar onder invloed van social media en internet toch steeds meer op elkaar gaan lijken. Terwijl de menselijke karakters in de film (bijna) niet praten, krijgen paspoppen een stem en gevoelens. Ook in ons eigen heden zijn sommige robots nauwelijk nog van mensen te onderscheiden, en lijken wij zelf steeds verder te vergroeien met onze apparaten. Swipe voor swipe wordt de grens tussen mens en machine steeds kleiner. De enige dialoog in de film speelt zich af tussen twee vrouwen aan weerskanten van een vitrine. Ze klinken als Siri (of als Google Assistant, voor de android-gebruikers onder ons) en dragen beide een mondkapje. De een vraagt de ander naar de objecten achter het glas. In een flesje zit het laatste beetje water op aarde, vertelt ze. De sleutel ernaast geeft toegang tot een back-up van alle fouten die de mens ooit begaan heeft. De pillen dienen genomen te worden wanneer de aliens komen en de mensheid zich verloren moet geven. De slippers worden bewaakt, omdat zij de drager almachtig maken. Ze behoorden ooit toe aan Hitler, Mussolini, Jezus en vele anderen, klinkt het vanachter het mondkapje. In een volgend shot zien we de slippers aan de voeten van een dansende Zwarte vrouw in, jawel, een grijs setje. Ze loopt naar de keuken. In de wasbak spoelt ze een bebloed slagersmes schoon. De gehele scène roept vragen op over de verhouding tussen de mens en haar geschiedenis, en over haar relatie tot macht. The Revolutions That Did (Not) Happen is een surrealistische dialoog tussen nu en later. Voor Martes lijkt het overduidelijk te zijn. Onze toekomst? Die is allang begonnen.
The Revolutions That Did (Not) Happen bestaat uit losse fragmenten. De film vertelt niet een chronologisch verhaal, maar de beelden lijken als puzzelstukjes bij elkaar te horen. Martes kauwt niks voor, maar geeft genoeg informatie om ook de aandacht van de iets minder getrainde videokunstkijker (hallo!) bij de les te houden. De scènes zijn raadselachtig, maar het gebruik van terugkerende, symbolische elementen helpt om haar boodschap in context te plaatsen. Aan het begin van de film worden er bijvoorbeeld twee ogen in het gezicht van een paspop gemonteerd. Groot en blauw bewegen ze wild heen en weer. Martes lijkt hiermee te verwijzen naar kijken en bekeken worden. Naar big brother, en een totalitaire staat. Wil ze ons waarschuwen voor een naderende, nieuwe dictatuur? Ook kun je, na een shot van een slang en een vrouw in bad, een mand met appels en een combinatie van die drie, niet om de verwijzing naar Eva en de zondeval in de bijbel heen. De thematiek die Martes voorzichtig weggeeft helpt om de beelden te duiden, maar laat ook ruimte open voor eigen interpretatie. Doet ze aan de hand van de mythische eerste vrouw nu een voorspelling over het einde van de mensheid? Of luidt ze met een hedendaagse Eva juist een wedergeboorte in? Waarschuwen de vele ogen ons voor een naderende, nieuwe dictatuur? Kijken we te veel? Of zien we juist te weinig? Martes geeft je in de film zacht een klein zetje de diepte in. Het zoeken naar de antwoorden is vervolgens helemaal aan jou.
De wereld waarin de scènes van The Revolutions That Did (Not) Happen zich afspelen is herkenbaar, maar ook vervreemdend. Zo opent de film in een doodnormale verfspuiterij. Althans, zo lijkt het. Aan haken in het plafond hangen plastic hoofden en torso’s. Ze worden gespoten in een bruine huidskleur, geduldig gemengd naar voorbeeld van een levend model, van wie wij enkel de arm zien. Het realisme van Martes is magisch. De sets die ze maakt zijn menselijk, maar ook verdacht klinisch. Randen van het decor, dat ze altijd zelf bouwt, zijn vaak zichtbaar. Situaties zijn overduidelijk gestileerd. Halverwege de film zien we een vrouw de wand van een filmset witten. Een volgende scène speelt zich af tegen precies zo’n witte achtergrond. Martes maakt ons telkens duidelijk dat we kijken naar een geënsceneerde situatie, en roept ook hiermee grote vragen op. In welke mate kunnen we onze omgeving controleren? En waar ligt de grens tussen echt en nep? Opnieuw geeft Martes ons geen kant en klare antwoorden. Wat we wel krijgen is een half uur aan wonderschoon schurende beeldtaal, en een hele hoop stof tot nadenken.
Zelf bezoeken?
In The Revolutions That Did (Not) Happen zit een scène waarin een aantal vrouwen repetitief en bijna mechanisch videobeelden voorbij swipen. Hoewel de film van Martes zich in 2085 afspeelt, doet het beeld sterk denken aan een situatie die schrijver Hanna Bervoets schetst in het Boekenweekgeschenk van 2020. Het boek Wat wij zagen draait om Kayleigh en haar collega’s, die werken als content moderator voor een online platform. Hun taak: bepalen welke aanstootgevende filmpjes daadwerkelijk verwijderd moeten worden. Een bizar verhaal, dat laat zien dat de toekomst uit The Revolutions That Did (Not) Happen niet zo ver weg is als wij geneigd zijn te denken.