GO | NO GO #336: Hockney’s oogje op de oude meesters

Voor zijn prachtige serie van twaalf portretten van de suppoosten van de National Gallery in Londen, zette Hockney de camera lucida in. Hij ontdekte meteen waarom de handen op de werken van Ingres uit verhouding zijn. Kenmerkend voor het gebruik van een camera lucida is namelijk dat er schaalverschuivingen optreden: de handen zijn er groot ten opzichte van de rest van het lichaam. Als je het weet zie je het meteen. En dat is slechts één observatie. Teylers Museum heeft een hele wand ingericht met verschillende optische hulpmiddelen. Bij elk hulpmiddel wordt de uitwerking ervan getoond met een kunstwerk. Nogmaals, dit is allemaal gebaseerd op vermoedens, niet op bewijzen. Maar dat maakt het niet minder leuk. Zo zien we ook een camera obscura. Als je licht van buiten doorlaat door een klein gaatje in het apparaat, zie je de “foto” op de achterwand, op z’n kop. In de tentoonstelling kan je zelf zien hoe de camera obscura werkt. Naast een schilderij van de binnenplaats van het museum, gemaakt door Wybren Hendriks, staat een camera obscura gericht op diezelfde binnenplaats. Op een zonnige dag is het beeld nagenoeg gelijk aan wat je op het scherm van de camera obscura ziet. Naast deze hulpmiddelen maakten kunstenaars ook gebruik van andersoortige foefjes. Zo gaat Hockney aan de haal met de traditionele perspectiefleer in zijn werkt Annunciation II (2017). Als basis voor zijn experiment gebruikte hij een muurschildering van Fra Angelico uit de renaissance. In plaats van het verdwijnpunt traditioneel naar de horizon te laten lopen, draaide hij het precies om. Doordat de perspectieflijnen niet samenkomen in de verte, maar juist beginnen vanuit de toeschouwer, lijkt de voorstelling zich te openen. Voor de toeschouwer ontstaat er zo een hele andere kijkervaring.

Het onderzoekende oog van Hockney reikt nog verder dan papier, verf en perspectief. De inmiddels 85-jarige kunstenaar experimenteert er nog steeds op los met bijvoorbeeld video-opnames en zijn iPad. In het Teylers Museum zie je de prachtige video-installatie Woldgate Woods, Winter (2010) waarmee Hockney ons niet van een afstand naar het werk wil laten kijken, maar er juist onderdeel van laat uitmaken. Met negen afzonderlijke camera’s filmde hij het winterlandschap in Woldgate, vlakbij zijn geboorteplaats in Yorkshire. Door de beelden samen te voegen ontstaat er een realistische kijkervaring. Dankzij de verschillende camerastandpunten zie je in één blik zoveel meer dan wanneer er maar één camera gebruikt wordt. Dit doet volgens Hockney de realiteit en de manier waarop mensen waarnemen meer eer aan dan een beeld dat rechttoe rechtaan vanuit één camerastandpunt is opgenomen. Kriskras tussen de wanden vol met werken van oude meesters schitteren Hockney’s iPad-tekeningen. Het zijn tekeningen in beweging, waardoor je kunt zien hoe de master himself een tekening opbouwt in zijn herkenbare felle kleuren. Als kers op taart wordt de film A Day on the Grand Canal with the Emperor of China (1988) getoond. Hockney neemt je in deze film mee door een bijna veertig meter lange Chinese rolschildering uit de zeventiende eeuw. Hij vertelt onder andere dat dit werk overtuigend en levensecht lijkt, juist omdat het perspectief niet klopt. Het is heerlijk om naar Hockneys uitleg te luisteren. Hij is gepassioneerd, eloquent en zuigt je volledig in zijn wereld, die je haast niet meer wil verlaten.