Normaal gesproken loop je een tentoonstelling binnen, neem je met je nog volgeladen batterij de introductietekst in je op en loop je vervolgens van werk naar werk en lees je, zolang je de energie er nog voor hebt, netjes alle teksten om precies te begrijpen waar je naar kijkt (zo doen voorbeeldige kunstmeisjes dat tenminste). Niks van dit alles, dit keer in EYE. Zodra je toegangskaartje is gecheckt, wordt de deur voor je geopend en stap je in een filmset. Oog in oog met felle zoeklichten, loop je tussen hekken met prikkeldraad door – alsof je je op een grensgebied begeeft. Als je denkt dat dit zaaltje gewoon een meeslepende introductie op de tentoonstelling is, think again. Zonder enige uitleg word je in de volgende zaal pas echt (letterlijk) omver geblazen. De bladeren dwarrelen over de grond, een boom verzet zich star tegen de windkracht, terwijl zijn lange schaduw zich groots aftekent op de muur. Terwijl je haren wapperen in de wind, besef je: ik sta in een film van Béla Tarr.
GO | NO GO #36: Till the End of the World
Gaan of niet gaan: dat bepaal je zelf. Wij geven je – met een kritische blik – tips voor tentoonstellingen in Amsterdam. Deze keer: de expositie ‘Béla Tarr – Till the End of the World’ in EYE.
De kans is groot dat je dan nog niet eens weet wie Béla Tarr is. Wij hadden tenminste nog nooit van hem gehoord, ondanks zijn beroemde films Damnation (1988), de ruim zeven uur durende Sátántangó (1994), Werckmeister harmóniák (2000) of zijn laatste film The Turin Horse (2011) . Hoewel hij wereldwijd wordt beschouwd als een van de belangrijkste en meest invloedrijke filmmakers van de afgelopen drie decennia, is deze tentoonstelling in EYE zijn eerste ooit. Wie het werk van deze Hongaarse kunstenaar kent, zal zich niet verbazen om deze zwaarmoedige tentoonstelling. Laat je meeslepen in de hypnotiserende, lange zwart-wit shots waarin het beeld allesbepalend is en de verhaallijn er nauwelijk toe doet.
Béla Tarr speelt in op je gevoel, en daar heb je geen tekst en uitleg voor nodig. Aan het begin van de tentoonstelling ligt een boekje, omdat de zalen te duister zijn om wandteksten te kunnen lezen. Bewaar het voor na de tentoonstelling en focus puur op wat je ziet. Tarr is namelijk een filmmaker die zich uitsluitend richt op de condition humaine en in dat kader boven alles wil inspelen op je gevoel. Na de grijzige, ongure filmervaring aan het begin van de tentoonstelling, kom je in aanraking met verschillende scènes uit zijn films. Deze zijn per zaal min of meer gesorteerd op thema’s als sleutelscènes uit zijn klassiekers, scènes met kinderen (die verrassend complexe trekken vertonen), en openingsscènes waarmee steeds weer op poëtische wijze een wereld wordt gecreëerd en je blik wordt bepaald.
De uitzichtloosheid van ons bestaan, de rafelranden van de menselijke beschaving – nope, hier ga je niet vrolijk van worden. In plaats van een gezellig uitje naar het museum voor twee, raden we je aan om dit keer eens alleen te gaan. Niet om vervolgens eenzaam weg te kwijnen, maar om zonder afleiding zijn filosofische en mythische werk tot je te nemen. En misschien zie je dan ook ineens de droge humor in zijn werk.
Tarr’s zwaarmoedigheid in zwart-wit heeft soms wel een kitscherig randje, zoals de scène Muhamed, van een zigeunerjongetje dat accordeon speelt in een winkelcentrum in Sarajévo. Tarr, die na zijn film The Turin Horse verklaarde ‘alles gezegd te hebben dat hij te zeggen had’ en vervolgens stopte met films maken, nam toch nog deze enkele scène speciaal voor de tentoonstelling op. De blik van het jongetje is aangrijpend, maar doet tegelijkertijd denken aan het schilderij dat misschien bij je oudtante aan de muur hing, van het huilende jongetje van Bragolin. De weemoed ligt er soms wat dik bovenop.
Zelf bezoeken?
Bekijk hier een mooi fragment van een interview met de meester, geheel opgenomen naar zijn smaak: in zwart-wit. Heb je echt de smaak te pakken en wil je alles weten, dan kun je ook anderhalf uur smullen van een diepte-interview met Tarr aan de hand van fragmenten uit zijn films.