Met haar rimpelige lippen op elkaar geklemd kijkt Ms. Redpath je strak aan. Haar zwarte kraalogen en eeltige handen – die ze half in haar schort heeft gestoken – verraden een hard leven. Ze is een van de Manx, zoals de bewoners van Isle of Man zichzelf noemen. Van oudsher waren de trotse bewoners van het eiland (dat tussen Engeland en Noord-Ierland ligt) zelfvoorzienend, en leefden ze vooral van de visserij en hun boerderijen. Maar met de industrialisering van Engeland en de opkomst van toerisme in de twintigste eeuw werd het voor de Manx steeds moeilijker hun brood te verdienen. En zij waren niet de enigen. In heel Noord-Engeland ontwrichtte de opkomst van gigantische, vervuilende industrieën het leven van arbeidersgemeenschappen, om ze vervolgens binnen een paar decennia met lege scheepswerven en gesloten kolenmijnen achter te laten. Op het moment dat de geschiedenis over hen heen raasde en hun levens nietig verklaarde, legde fotograaf Chris Killip hen vast met zijn camera.
GO | NO GO #387: Ingehaald door de wereld
Gaan of niet gaan: dat bepaal je zelf. Wij geven je – met een kritische blik – tips voor tentoonstellingen. Onze redacteur Laura Korvinus bezocht de tentoonstelling ‘Chris Killip – Retrospectief’ in het Fotomuseum in Den Haag.
Chris Killip werd in 1946 geboren op Isle of Man. Zijn ouders runden samen een lokale pub, en hij volgde in eerste instantie een opleiding tot hotelmanager. Tot hij in een magazine een foto van de Franse fotograaf Henri Cartier-Bresson tegenkwam en hij besloot zijn leven radicaal om te gooien. Ook al had hij helemaal geen camera, wist hij het zeker: hij wilde fotograaf worden. Als assistent van commerciële fotografen in Londen leerde hij alles over camera’s en fotografie. In 1970 keerde hij terug naar zijn geboortegrond om het eilandleven vast te leggen. Hoewel hij ervandaan kwam, waren de Manx wantrouwig. Door zijn leven in de grote stad en zijn camera zagen ze hem als ‘outsider’. Langzaam leerde Killip het vertrouwen te winnen van mensen die achterdochtig waren geworden omdat de wereld hen leek te zijn vergeten. Iets wat voelbaar is in iedere blik van de mensen op zijn foto’s uit de jaren 70 en 80, die nu te zien zijn in het Fotomuseum in Den Haag.
Hoewel Killip in eerste instantie op weerstand stuitte op de plekken waar hij fotografeerde, schrok dit hem niet af. Integendeel. Hij besefte hoe belangrijk het was om tijd met de Manx door te brengen en hun vertrouwen te winnen. Kenmerkend is dat de personen op zijn foto’s bijna allemaal bij naam worden genoemd in de titels van de foto’s. Zo ontmoet je naast de eilandbewoner Ms. Redpath ook ‘Annie’ & ‘Willy John’ Comaish, Punkers Leso (Leslie Holiday) en Toothie (Steve Tooth) uit het vissersdorp Skinningrove, en Rocker, Boo en Toothie uit Lynemouth. Voor een serie over het leven van zeekoolverzamelaars – kustbewoners die in zee gedumpt afval van de nabijgelegen kolenmijnen oprapen en proberen te verkopen – huurde hij een camper, waarin hij een hele winter bivakkeerde. Het voelt alsof de foto’s tot leven komen voor je ogen. De koude zeedamp en de warme adem van de briesende paarden lijken bijna van de foto’s af te komen. En de zeekoolverzamelaars zelf lijken door hun indringende blikken haast bekenden uit een droom.
Later in zijn carrière kreeg Chris Killip een positie aan Harvard, waar hij Visual & Environmental Studies doceerde. Naast foto’s dicht op de huid van mensen, maakte Killip ook foto’s van de uitgestrekte landschappen, gezien vanaf de heuveltoppen langs de Engelse kunstlijn. Kijkend naar de kleine huisjes, dieren en mensen, begrijp je beter veel welke invloed de omgeving op haar bewoners heeft. Het valt ook op hoe vervlochten het leven van de arbeiders is met hun dieren. Overal duiken ze op: dikharige paarden, spichtige Britse jachthonden, kikkers en konijnen waar kinderen mee spelen. Hierdoor voelt de industrie nog meer als ongewenste indringer. De Manx hebben hun leven zo goed als het gaat aangepast, maar Killip zag de trieste waarheid en legde dat vast: ze kunnen de snel veranderende wereld niet bijbenenen. Op sommige foto’s zijn spelende kinderen te zien, met daarachter de stoompijpen van ijzersmederijen, of een gigantische scheepsboeg die onheilspellend boven een rijtje arbeiderswoningen uittorent. Een foto ernaast maakte hij dezelfde straat, maar dan een paar jaar later. De kinderen zijn verdwenen, de schepen verplaatst, en de arbeiderswoningen zijn alleen nog maar een hoopje bakstenen.
Zelf bezoeken?
De benadering van Chris Killip doet sterk denken aan die van filmmaker Ken Loach (1936). In zijn fictiefilms richt hij de lens ook op de worstelingen van Engelse arbeidersgezinnen, maar dan binnen de hedendaagse samenleving. Zo gaat Sorry We Missed You (2019)over een pakketbezorger die zijn gezin probeert te onderhouden, en in The Old Oak (2023) komt een Syrisch gezin in een oud mijnwerkersdorp wonen. Net als Killip zoekt hij naar de menselijkheid op plekken waar de samenleving het liefst de rug naar keert.
coverbeeld: Chris Killip, ‘TT Races Supporter, Isle of Man’, 1971 © Chris Killip Photography Trust/Magnum Photos