‘De werken zijn erg kwetsbaar, houd voldoende afstand’, staat er als waarschuwing op de muur geschreven in de tentoonstelling Mona Hatoum: Inside Out. In de kunstwerken zelf lijkt echter een andere waarschuwing te schuilen. Een pendule van hoekige glazen elementen die samen een wereldkaart vormen, bungelt hoog aan het plafond, en verderop een gebedsketting waarvan de kralen zijn uitvergroot tot bronzen kanonskogels, een bedframe gemaakt van roestig prikkeldraad, en een glanzende kaasschaaf in het formaat van een kamerscherm. Ik vraag me af: zijn het de kunstwerken, of wij, de bezoekers zelf, die hier kwetsbaar zijn?
GO | NO GO #401: De spanning is om te snijden
Gaan of niet gaan: dat bepaal je zelf. Wij geven je – met een kritische blik – tips voor tentoonstellingen. Onze redacteur Laura Korvinus bezocht Kunsthal KAdE voor de tentoonstelling ‘Mona Hatoum: Inside Out’.

Inside Out is de eerste Nederlandse solotentoonstelling met werken uit de gehele carrière van Mona Hatoum (1952). Hatoums oeuvre staat bekend om de spanning tussen schijnbaar onschuldige, vaak huiselijke objecten en de gevoelens van conflict, verwoesting en fragiliteit. Als dochter van Palestijnse ballingen werd ze geboren in Libanon, waar ze net als veel andere Palestijnen niet in aanmerking kwam voor een Libanees paspoort. Een bezoek aan Londen in 1975 bepaalde haar levensloop verder, toen de Libanese Burgeroorlog uitbrak en ze voor de tweede keer balling werd. Sindsdien woont en werkt ze in Londen, en speelt het verkennen van het thema ballingschap een belangrijke rol in haar werk als kunstenaar.

In de tentoonstelling is een aantal van Hatoums vroegste werken te zien. Dat is extra bijzonder, omdat ze aan het begin van haar carrière vooral performances maakte; kunstwerken die tijdgebonden zijn, op een fysieke plek worden uitgevoerd door de kunstenaar zelf, waarbij zij vaak haar eigen lichaam gebruikt. Hatoums performances zijn gedocumenteerd in schetsen, omschrijvingen die op een typemachine zijn uitgetypt, en Super 8-videobeelden. Je ziet de jonge kunstenaar, die vaak de camera vasthoudt alsof het een wapen is – ze richt het soms op de toeschouwer en soms op zichzelf. In deze performances is haar uitgesproken politieke betrokkenheid duidelijk te zien, of het nu gaat om werkloosheid, de positie van vrouwen of het onrecht dat de Palestijnen wordt aangedaan. In Them and Us…and Other Divisions (1984) zie je Hatoum, gekleed in een zwarte overal en met een zak over haar hoofd, over een stoep tussen voorbijgangers doorkruipen. Uiteindelijk steekt ze een hangend scherm van kranten in brand, wat een wand vol racistische en xenofobe uitspraken onthult. In The Negotiating Table (1983) zien we Hatoum op een tafel liggen, gehuld in een plastic zak, besmeurd met rode smurrie. Tijdens de performance waren nieuwsberichten over burgeroorlogen en over vrede sprekende Westerse leiders te horen; Hatoum confronteert ons met het feit dat wanneer er mensenlevens op de weegschaal worden gelegd, sommigen zwaarder wegen dan anderen.

Hoewel ze in haar latere werk uitwijkt naar het maken van installaties, is het nog altijd de fragiliteit van het lichaam die luid weerklinkt in het werk. De materialen die ze gebruikt, zoals beton, ijzerdraad en metaal, roepen een vijandig gevoel op – versterkt door de vormen die Hatoum ermee creëert; die van een hekwerk, een kooi of een spinnenweb. Toch kun je in een web niet alleen verstrikt raken – het is ook kwetsbaar, en symboliseert verbondenheid die we nodig hebben om als mensen te overleven. Over deze dubbelzinnigheid maakte Hatoum ter gelegenheid van de tentoonstelling in Kunsthal KAdE ook een speciaal werk voor de Elleboogkerk in Amersfoort – een gigantisch spinnenweb waarop breekbare glazen bollen rusten als een soort regendruppels. Net als veel van haar werk lokt deze installatie je dichterbij door het glanzende oppervlak van staal en glas, en de bijna speelse beeldtaal, maar geeft het je vervolgens een scherpe, met wrange humor doorzeefde nasmaak. Deze sensaties ervaar je ook in Kunsthal KAdE. Zo ligt er op een oud kussen (op de hoek van het bedframe van prikkeldraad) een plukje mensenhaar. Niets is zomaar: het plukje blijkt de vorm van Palestina te hebben – net als de felroze kledinghanger, en de boodschappentas die gemaakt is van een landkaart. Het is indrukwekkend hoe Hatoums kunstwerken op het eerste gezicht simpel lijken, zeer scherp en confronterend kunnen zijn, maar altijd ook heel poëtisch voelen; Hatoum schrijft drie-dimensionale gedichten over ontheemding en verlangen. Gedichten met huis-tuin-en-keukenspullen, die in haar handen een geheel nieuwe betekenis krijgen, terwijl de wereld buiten in brand staat.
Zelf bezoeken?
Een van Hatoums meest geliefde videowerken, Measures of Distance (1988), is helaas niet in de tentoonstelling te zien, maar wel te vinden op YouTube. Wat dat werk zo bijzonder maakt, kun je lezen in deze special over het werk van Palestijnse kunstenaars. Op dit moment is ook het werk van Nederlands-Palestijnse fotograaf Sakir Khader te zien in Foam, waarover je hier meer kan lezen.