GO | NO GO #401: De spanning is om te snijden

In de tentoonstelling is een aantal van Hatoums vroegste werken te zien. Dat is extra bijzonder, omdat ze aan het begin van haar carrière vooral performances maakte; kunstwerken die tijdgebonden zijn, op een fysieke plek worden uitgevoerd door de kunstenaar zelf, waarbij zij vaak haar eigen lichaam gebruikt. Hatoums performances zijn gedocumenteerd in schetsen, omschrijvingen die op een typemachine zijn uitgetypt, en Super 8-videobeelden. Je ziet de jonge kunstenaar, die vaak de camera vasthoudt alsof het een wapen is – ze richt het soms op de toeschouwer en soms op zichzelf. In deze performances is haar uitgesproken politieke betrokkenheid duidelijk te zien, of het nu gaat om werkloosheid, de positie van vrouwen of het onrecht dat de Palestijnen wordt aangedaan. In Them and Us…and Other Divisions (1984) zie je Hatoum, gekleed in een zwarte overal en met een zak over haar hoofd, over een stoep tussen voorbijgangers doorkruipen. Uiteindelijk steekt ze een hangend scherm van kranten in brand, wat een wand vol racistische en xenofobe uitspraken onthult. In The Negotiating Table (1983) zien we Hatoum op een tafel liggen, gehuld in een plastic zak, besmeurd met rode smurrie. Tijdens de performance waren nieuwsberichten over burgeroorlogen en over vrede sprekende Westerse leiders te horen; Hatoum confronteert ons met het feit dat wanneer er mensenlevens op de weegschaal worden gelegd, sommigen zwaarder wegen dan anderen.

Hoewel ze in haar latere werk uitwijkt naar het maken van installaties, is het nog altijd de fragiliteit van het lichaam die luid weerklinkt in het werk. De materialen die ze gebruikt, zoals beton, ijzerdraad en metaal, roepen een vijandig gevoel op – versterkt door de vormen die Hatoum ermee creëert; die van een hekwerk, een kooi of een spinnenweb. Toch kun je in een web niet alleen verstrikt raken – het is ook kwetsbaar, en symboliseert verbondenheid die we nodig hebben om als mensen te overleven. Over deze dubbelzinnigheid maakte Hatoum ter gelegenheid van de tentoonstelling in Kunsthal KAdE ook een speciaal werk voor de Elleboogkerk in Amersfoort – een gigantisch spinnenweb waarop breekbare glazen bollen rusten als een soort regendruppels. Net als veel van haar werk lokt deze installatie je dichterbij door het glanzende oppervlak van staal en glas, en de bijna speelse beeldtaal, maar geeft het je vervolgens een scherpe, met wrange humor doorzeefde nasmaak. Deze sensaties ervaar je ook in Kunsthal KAdE. Zo ligt er op een oud kussen (op de hoek van het bedframe van prikkeldraad) een plukje mensenhaar. Niets is zomaar: het plukje blijkt de vorm van Palestina te hebben – net als de felroze kledinghanger, en de boodschappentas die gemaakt is van een landkaart. Het is indrukwekkend hoe Hatoums kunstwerken op het eerste gezicht simpel lijken, zeer scherp en confronterend kunnen zijn, maar altijd ook heel poëtisch voelen; Hatoum schrijft drie-dimensionale gedichten over ontheemding en verlangen. Gedichten met huis-tuin-en-keukenspullen, die in haar handen een geheel nieuwe betekenis krijgen, terwijl de wereld buiten in brand staat.