GO | NO GO #407: Moederen is een kunst

In de kunstwereld heerste (en heerst misschien nog steeds wel) de hardnekkige mythe dat moederschap en kunstenaarschap onverenigbaar zijn. Terwijl vrouwen in 1870 (eindelijk!) werden toegelaten tot kunstacademies, moesten ze hun kunstenaarschap opgeven zodra ze trouwden of moeder werden. Een goede echtgenote of moeder mocht namelijk niet afgeleid worden van haar dagelijkse zorgen als luiers verschonen, boodschappen doen of avondeten koken. En andersom: een beetje kunstenaar moest zich volledig kunnen wijden aan de kunst. Moeder en kunstenaar? Dat was het recept voor een bad mom én bad artist! De tentoonstelling maakt echter duidelijk dat kunstenaarschap en moederschap wel degelijk samengaan. Sterker nog, voor veel vrouwelijke kunstenaars is hun moederschap juist een rijke bron van inspiratie. Neem Charley Toorop (1891-1955), die moeder was en kunstenaar bleef, maar daar flink om werd bekritiseerd. Op een zelfportret zit ze midden tussen haar kinderen, met haar penseel in de hand, vastbesloten om door te gaan. Ook Marlene Dumas (1953) putte voor haar kunst uit haar eigen ervaringen als moeder. In haar serie The First People (1990) toont ze vier levensgrote, angstaanjagende baby’s. Geen schattige hummeltjes, maar grote wezens waar je als moeder ineens verantwoordelijk voor bent. En Rineke Dijkstra (1959) fotografeerde in 1994 drie vrouwen vlak na hun bevalling – naakt, met hun pasgeborenen tegen zich aangedrukt, met littekens of bloedstroompjes langs hun benen. Geen geïdealiseerde moederbeelden, zoals mannelijke kunstenaars eeuwenlang maakten. Die mannelijke blik op moederschap anno nu ontbreekt in de tentoonstelling – maar is dat een gemis? Het zijn vrouwelijke kunstenaars die (terecht!) het traditionele moederbeeld omver schoppen, vanuit hun eigen ervaringen. Ook de jongere generatie blijft dat doen. Zoals de Britse Caroline Walker (1982), die in haar serie inkttekeningen Maternity (2021) de zorg op een kraamafdeling in een Londens ziekenhuis toont, en in Night Change (2022) het verschonen van een luier midden in de nacht. Voor gevoelige thema’s als volle luiers of lekkende borsten was lang geen plaats in de kunst. Ook Femmy Otten (1981) doorbrak de schaamte om het over geboorte en moederschap te hebben in haar kunstpraktijk. Met haar gebeitelde moederfiguur met slapende baby op haar benen eist ze een plek op voor moeder en kind binnen de hedendaagse beeldhouwkunst. En de Malawische kunstenaar Billie Zangewa (1973) legt in haar handgestikte wandkleed Mother and Child (2015) de Zwarte moeder in het huishouden vast – een ode aan vaak ongezien, ondergewaardeerd én onbetaald werk.

Good Mom / Bad Mom brengt ook de pijnlijke en verdrietige kanten van het moederschap in beeld. Het verlies van een kind, de onmogelijkheid om kinderen te krijgen, of de keuze om geen kinderen te willen – het moederschap is niet vanzelfsprekend. Zo verbeeldt een aquarel van Aline Thomassen (1964) het verlies van haar baby tijdens een late fase van haar zwangerschap. Op een zelfportret is ze omringd door drie foetussen, die met haar verbonden zijn via een navelstreng. Indrukwekkend is ook het videowerk van de Zuid-Afrikaanse kunstenaar Buhlebezwe Siwani (1987). In een vierluik verbeeldt zij het koloniale trauma van Zwarte vrouwen die als slaafgemaakten gedwongen hun kinderen moesten afstaan. Waar moeder eerst nog met kind aan de borst zit, blijft ze later alleen over. De vrouw zoekt, dwaalt, knijpt wanhopig in haar borst. Op de achtergrond klinkt een gedicht in het isiZulu. Op indringende en hartverscheurende wijze wordt duidelijk hoe moederschap ook iets is wat je ontnomen kan worden. En dat maakt de tentoonstelling zo pijnlijk actueel. In een tijd van wereldwijde inperkingen van abortusrechten, debatten over vruchtbaarheid en zeggenschap over het vrouwenlichaam, herinnert Good Mom / Bad Mom ons eraan dat zelfbeschikking allesbehalve gegarandeerd is. In een speciaal Kabinet der Verworvenheden wordt teruggeblikt op de Nederlandse emancipatiegeschiedenis met archiefbeelden van onder andere de Dolle Mina’s. Hier daalt ook het besef in dat vele verworvenheden nog altijd onder druk staan – en opnieuw bevochten moeten worden. Tegelijkertijd verruimen de kunstwerken in Good Mom / Bad Mom het begrip ‘moederen’. Moederen is niet alleen voorbehouden aan mensen met kinderen, noch aan mensen met een baarmoeder. Moederen is zorgen: voor een ander, voor een gemeenschap, voor een object, voor de aarde, voor een kunstwerk. Zoals Buhlebezwe Siwani het tijdens een lezing in De Balie treffend verwoordde: ‘Een kunstwerk is als een kind: eerst woont het in jou, daarna geef je het aan de wereld.’