Er staat een paard in de gang van Bozar. Of beter: er hangt een paard. Uitgehold en opgeknoopt aan één been. Lost I (2006) van Berlinde De Bruyckere (1964) zet meteen de toon. Je krijgt het karkas op je nuchtere maag, nog vóór de gebruikelijke inleidende muurtekst. Op de bloedrode, marmeren vloer van Bozar oogt het tafereel als een slachthuis. Het voelt alsof je kijkt naar iets wat eigenlijk niet publiekelijk getoond zou moeten worden. Toch kan je je blik niet afwenden. Het paardenlichaam is volledig gestript van heroïek. Geen machtig rijdier, maar een leeg omhulsel. Alsof het leven eruit is gelopen en enkel het lijden overblijft. Paardenlichamen, paardenhaar, halsters en huiden zijn al meer dan twintig jaar een motief in het werk van De Bruyckere. In Lost I maakt ze meteen duidelijk waarom: geen ander beeld belichaamt zo treffend de kracht en de kwetsbaarheid van het lichaam. Het is een ijzersterke manier om Khorós, haar eerste grote solotentoonstelling in Bozar, te openen.
GO | NO GO #408: Berlinde De Bruyckere – pioenen, paarden en Patti Smith
Gaan of niet gaan: dat bepaal je zelf. Wij geven je – met een kritische blik – tips voor tentoonstellingen. Deze keer was onze redacteur Sofie Huvaere in Bozar, Brussel voor de tentoonstelling ‘Berlinde De Bruyckere. Khorós’.
Met Khorós trapt Berlinde De Bruyckere de eerste van de reeks Conversation Pieces af, een nieuw concept waarbij Bozar een kunstenaar uitnodigt om het eigen werk naast dat van andere kunstenaars te plaatsen. Bij De Bruyckere leidt dat tot verrassende combinaties. Ze koos voor verwante kunstenaars die ze omschrijft als ‘compagnons de route’. ‘Khorós’ verwijst dan ook naar het koor uit de Griekse tragedie: de groep die luidop reageert op wat zich op het toneel afspeelt. Die meerstemmigheid vind je als bezoeker in maar liefst elf zalen. Zo vindt De Bruyckere inspiratie in de middeleeuwse Besloten Hofjes, maar brengt ze haar werk ook samen met dat van haar partner, kunstenaar Peter Buggenhout (1963). En alsof dat nog niet genoeg is, duikt ook rocklegende Patti Smith (1946) op in deze tentoonstelling.
Een van de sterkste combinaties in Khorós is die tussen De Bruyckeres Pioenen (2017–2018) en de middeleeuwse Besloten Hofjes die haar inspireerden. Een van die uiterst fragiele zestiende-eeuwse hofjes, afkomstig uit het museum Hof van Busleyden in Mechelen, is ook echt in de tentoonstelling te zien. Het hofje werd gemaakt in een klooster en is een soort miniatuur altaar in een kastje: tjokvol handgemaakte bloemen, heiligenbeeldjes, geborduurde stoffen en kantwerk. Alles is klein en kwetsbaar. In tegenstelling tot de broze, zijden bloemetjes in het hofje barsten de bloedrode wassen pioenen op het vijf meter grote werk van De Bruyckere haast uit hun voegen. Pioenen is een gigantische schaalvergroting van het petieterige hofje. De bloemen rusten op de oude eiken plankenvloer en het bloemetjesbehangpapier uit het huis van de kunstenaar – materialen die bij eender welke andere renovatie zonder pardon op de container zouden belanden. Juist dat maakt het werk zo onweerstaanbaar: de toevoeging van een persoonlijke geschiedenis die zich niet laat weggooien. Ook de serie Courtyard Tales (2017 – 2018), waarvan er twee te zien zijn in Bozar, draagt zo’n persoonlijke laag. De Bruyckere legde ouderwetse, wollen dekens maandenlang op de binnenkoer van haar studio. Door deze alledaagse voorwerpen bloot te stellen aan weer en wind, liet ze ze langzaam aftakelen. Het resultaat zijn broze, verkleurde sculpturen die eruitzien alsof ze op het punt staan uit elkaar te vallen. Waar Pioenen zich nog breeduit laat gelden, zijn de Courtyard Tales een en al vergankelijkheid.
De meest intieme zaal van Khorós is die waarin het werk van Berlinde De Bruyckere in dialoog treedt met dat van haar partner Peter Buggenhout (1963). Zijn wandsculptuur I am the tablet #8 (2022) hangt er tegenover De Bruyckeres Lost V (2021–2022). De kunstenaars vinden elkaar hier in het gebruik van wit Carraramarmer. Lost V toont het lichaam van een veulen, rustend op een marmeren tafel. Het dier lijkt zowel gestorven als slapend op een dekentje, het hoofdje hangt treurig over de rand van de tafel. Het werk van Buggenhout lijkt op een welgemikte schroothoop. Eentje die op het eerste gezicht kracht uitstraalt, maar de ‘versuikerde’ variant van het marmer in beide werken is allesbehalve onverwoestbaar. Door temperatuurschommelingen, insijpeling en de tand des tijds is het broos, poreus en onbruikbaar geworden. Die gedeelde fascinatie voor het ‘mislukte’ marmer maakt het interessant: waar Buggenhout de chaos opzoekt, probeert De Bruyckere het marmer opnieuw betekenis te geven door de breekbaarheid te omarmen. In deze zaal klinkt ook de stem van Patti Smith. Ze vertelt uit Woolgathering (1992) over de wolverzamelaars die ze als kind zag. Ze dwaalden ‘s nachts rond in de velden om restjes achtergebleven wol van de schapen van heggen en struiken te plukken om zo een centje te verdienen. Die gedachte past perfect bij wat De Bruyckere in Khorós wil tonen: kunst als een vorm van ronddolen, verzamelen, bewaren. Niet het eindproduct telt, maar het proces, het verval, de kwetsbaarheid. Wat op papier uiteenlopende werelden lijken, komt in de zalen van Bozar samen in een traag opgebouwde tentoonstelling van stemmen en materialen.
Zelf bezoeken?
Bozar lanceert binnenkort een nieuwe podcastserie waarin Berlinde De Bruyckere niet alleen centraal staat, maar ook haar ‘compagnons de route’ uit Khorós een stem krijgen. In korte afleveringen leer je de mensen en verhalen achter haar werk kennen. Alle afleveringen zullen in juni beschikbaar zijn op de website van Bozar.
coverbeeld: Berlinde De Bruyckere, ‘Invisible Love’ 2011, Courtesy the artist, foto: Mirjam Devriendt