De Kunstmeisjes 13 juni 2017

GO | NO GO #71: Ode aan de kampioen: Rineke Dijkstra

Gaan of niet gaan: dat bepaal je zelf. Wij geven je – met een kritische blik – tips voor tentoonstellingen. Deze keer: ‘Rineke Dijkstra: een ode’ in het Stedelijk Museum Amsterdam.

Als kunst een sport zou zijn, dan verdedigt Rineke Dijkstra al jaren onze landstitel in de fotografie. Afgelopen maart werd bekend dat ze nu ook wereldkampioen is geworden: op 9 oktober wordt Dijkstra in Zweden onderscheiden met de Hasselblad Award, ‘s werelds meest prestigieuze prijs op het gebied van fotografie. De prijs bedraagt een geldbedrag van SEK 1.000.000 (ongeveer €100.000) én – jawel – een gouden medaille. Ter ere van deze prestatie heeft het Stedelijk Museum een rits aan werken van Dijkstra uit het depot getrokken met foto- en videowerk van 1994 tot nu. Naast werk uit eigen collectie bevat de tentoonstelling ook een primeur: drie werken waren nog niet eerder in Nederland te zien.

Rineke Dijkstra staat vooral bekend als portretfotograaf. Haar portretten, veelal van kwetsbare jongvolwassenen, ogen nauwelijks geposeerd en toevallig. Toch vergen haar foto’s veel tijd en aandacht: met haar grote analoge camera (een 4×5 inch technische camera), waar steeds nieuwe negatieven in gestoken moeten worden, moet de persoon voor de camera zich concentreren en niet teveel bewegen, en ziet de fotografe haar onderwerp op zijn kop. Hoewel dat onhandig klinkt, levert dit proces haarscherpe, monumentale beelden op. Juist in de tijd dat het model wacht tot de fotografe zo ver is om de foto te maken, weet Dijkstra steeds weer juist die terloopse momenten te vangen, waarin de geportretteerde zich even ontspant en de voorgenomen pose loslaat.

Rineke Dijkstra, ‘Vondelpark, Amsterdam’, 10 juni 2005. Foto via Stedelijk Museum Amsterdam.

Hollandse nuchterheid zit diep in Dijkstra’s stijl geworteld. Of ze nu beroemdheden of pubers in het Vondelpark fotografeert: glamour komt er nooit bij kijken. Iedere persoon is net zo doodgewoon als jijzelf, en juist bijzonder omdat Dijkstra ze heeft vastgelegd. Wij vroegen ons dan ook de hele tijd af: waar heeft ze deze persoon gevonden en hoe kwam ze erop om hem of haar te portretteren? Het blijft regelmatig namelijk niet bij één keer; vaak portretteert ze dezelfde persoon na een paar jaar weer. Zo fotografeerde ze in 2000 Olivier Silva, een nieuwsgierige, maar schuchtere 17-jarige jongen die zich op dat moment bij het Franse Vreemdelingenlegioen aansloot. In de drie jaar die daarop volgden, fotografeerde Dijkstra de jonge soldaat nog zes keer. Langzaam maar zeker zien we Olivier volwassen worden: in de laatste foto, uit 2003, is hij zijn onschuld verloren en kijkt hij als een zelfverzekerde man ernstig de lens in.

Rineke Dijkstra. ‘Olivier, The French Foreign Legion, Quartier Monclair, Djibouti’ © Rineke Dijkstra.via De Hallen Haarlem.

Je bent vast nog niet vergeten dat in je pubertijd extreme zelfverzekerdheid binnen no time plaats kon maken voor kwetsbare onzekerheid. Zelfvertrouwen komt met de jaren, of met een paar slokken bier op. Dit heeft Rineke Dijkstra op een wonderbaarlijk eenvoudige manier bijzonder sterk weten vast te leggen in haar videowerk  The Buzz Club, Liverpool, UK / Mystery World, Zaandam, NL (1996-1997). Via twee kanalen zien we steeds een jonge feestganger voor een witte achtergrond: de één staart ietwat stoned naar de camera, de ander hakt er lekker op los op de muziek. Naarmate de avond vordert worden de houdingen steeds zelfverzekerder, en is het alsof je kijkt naar een jongere versie van jezelf. Zo herkenbaar hoe je in die leeftijdsperiode jezelf probeert te vinden, uniek wilt zijn en gezien wilt worden, en tegelijkertijd het gedrag van anderen kopieert om erbij te horen. Dijkstra’s werk gaat daarom over veel meer dan een portret van een mens; eigenlijk portretteert ze gedragscodes en wat mensen tekent, op een avond of door de jaren heen.

Video-installatie ‘The Buzz Club, Liverpool, UK/Mystery World, Zaandam, NL’, 1996–97 © Rineke Dijkstra Installation shot: Rineke Dijkstra: ‘A Retrospective’, Solomon R. Guggenheim Museum, June 29–October 8, 2012. Foto: David Heald © Solomon R. Guggenheim Foundation. Via designartnews.com.

Het moge duidelijk zijn: deze tentoonstelling is de moeite waard om het werk van deze photography champ te leren kennen, of er opnieuw van te genieten. Maar als we dan toch een minpuntje mogen noemen: waar was onze all-time favourite uit de Stedelijk collectie, Dijkstra’s beroemde portret van een Pools meisje op het strand, die ondanks haar slungelig bungelende ledematen met haar pose doet denken aan het beroemde schilderij Venus van Botticelli uit de Renaissance? Wellicht dat dit pareltje al als bruikleen gereserveerd was voor Museum De Pont in Tilburg, die in het voorjaar van 2018 een omvangrijk overzicht van Rineke Dijkstra’s oeuvre zal tonen. Het Stedelijk is even voorgepiept, maar met zoveel werken van Dijkstra in de collectie is dat het museum’s goed recht. Deze niet zo heel grote tentoonstelling met weliswaar intrigerende werken is een prima opwarmertje om komende lente met een getraind oog naar Tilburg af te reizen!

Zelf bezoeken?

Hoe lang doe je er over?
30 minuten
Expert level
Beginners | Gevorderden | Crazy pro
Meer weten

Stedelijk’s fotografieconservator Hripsimé Visser sprak een audiotour in: het is alsof je een privérondleiding krijgt. Haarfijn legt ze je uit wat de fotografie van Rineke zo bijzonder maakt.

De tentoonstelling ‘Rineke Dijkstra: een ode’ is t/m 6 augustus 2017 te zien in het Stedelijk Museum Amsterdam.

Meer informatie