SPECIAL: De beste kunstboeken van 2024

1. Laura Cumming: Donderslag

Het gebeurde iedere keer dat Laura Cumming een schilderij van Carel Fabritius voor het eerst zag: een schok, liefde op het eerste gezicht. In Donderslag treedt ze in de voetsporen van de 17de-eeuwse schilder over wie zo weinig bekend is. Fabritius was heel getalenteerd, maar niet heel succesvol. Hij kwam tragisch en op veel te jonge leeftijd om tijdens de Delftse buskruitramp van 1654. En er zijn slechts 13 schilderijen van hem overgeleverd, waaronder Het puttertje, een van de topstukken van het Mauritshuis. Cumming kleurt niet alleen Fabritius’ levensverhaal beetje bij beetje in, ze doet hetzelfde met de wereld om hem heen. We leren enkele van zijn tijdgenoten kennen, wier levensverhalen vaak ook een element van tragiek bevatten. Maar wat Donderslag echt geweldig maakt, zijn Cummings observaties van hun kunstwerken, vol detail en verwondering. Je krijgt er vreselijk veel zin van om meteen naar het museum te gaan en alles met eigen ogen van dichtbij te bekijken.

Shop dit boek lokaal.

2. Sofia Lundberg, Alyson Richman en M.J. Rose: Hilma af Klint en haar salon op vrijdagavond

Het was een van onze hoogtepunten van 2024: de tentoonstelling Hilma af Klint & Piet Mondriaan: Levensvormen in het Kunstmuseum Den Haag. Het was de zoveelste etappe in de grote herontdekkingstour van Hilma af Klint – want laten we eerlijk zijn, zij was de ster van de show. Sinds haar dood in 1944 is haar werk vrijwel onopgemerkt gebleven, tot een spectaculaire expositie in het Guggenheim in New York in 2019. En daar gaat deze roman (deels) over. Het boek volgt twee verhaallijnen. In het hedendaagse deel kijken we over de schouder van curator Eben Elliot, die de Hilma-tentoonstelling samenstelt en ondertussen een oude liefde tegen het lijf loopt. De andere verhaallijn neemt ons mee naar Stockholm, waar Hilma samen met vier vriendinnen wekelijks séances organiseert om geesten op te roepen. Die geven haar de opdracht voor de (nu beroemde) ‘schilderijen voor de tempel’. De roman is losjes op feiten gebaseerd, maar er is ook heel wat bij gefantaseerd. En dat maakt het juist zo sappig. Want die metershoge schilderijen, hè? Heeft Hilma die wel helemaal zelf geschilderd? 

Shop dit boek lokaal.

3. Debra N. Mancoff: Het geheim van de kunstenaar

Om iets te voelen bij een kunstwerk heb je geen opleiding of voorkennis nodig. Kunst is voor iedereen. Maar als je nieuwsgierig bent naar hoe een kunstenaar iets heeft gemaakt of een bepaald effect heeft bereikt – say less. Het boek Het geheim van de kunstenaar is als een soort encyclopedie: je bladert door materialen (zoals goud, mozaïek, fresco, pastelkrijt en houtskool) en methoden (zoals clair-obscur, impasto, graffiti en drippings). Gaandeweg krijg je ook flink wat anekdotes en leuke weetjes mee. Henri Matisse begon bijvoorbeeld met het uitknippen van vormen en figuren voor zijn (inmiddels wereldberoemde) collages, omdat hij maandenlang in bed moest liggen na een verkeerd gelopen operatie. En de reden waarom krijt vroeger favoriet was bij modeltekenen op de kunstacademie, was omdat het moeilijk te corrigeren is – de docent kon dus elk foutje meteen spotten. En als je dan nog een reden nodig hebt om dit boek op te pakken: de vormgeving – en vooral de keuze van kunstwerken – is beeldschoon. Echt een lekker bladerboek. 

Shop dit boek lokaal.

4. Marina Abramović: Walk Through Walls

Marina Abramović is de onbetwiste koningin van de performancekunst. Sinds de jaren 70 maakt ze kunstwerken waarin ze haar lichaam, wilskracht en uithoudingsvermogen uitdaagt tot in het extreme. Zoals in de beroemde performance The Artist is Present uit 2010. Drie maanden lang, zes dagen per week, zeven-en-een-half uur per dag zat Abramović op een stoel in het MoMA in New York. Tegenover haar stond nog een stoel, waarop bezoekers om beurten plaats konden nemen. Ze mochten haar enkel aankijken, maar dan wel zolang ze wilden. Een minuut, of een hele dag. Deze performance ging viral, en geen wonder: Abramović’ immense volharding en de intense verbinding die ze maakte met mensen is voelbaar, zelfs door een telefoonschermpje. Wij raakten meteen in de ban van deze kunstenaar en wilden alles over haar weten. Gelukkig heeft ze een (geweldige) autobiografie geschreven, Walk Through Walls, waarin ze vertelt over haar opmerkelijke jeugd in voormalig Joegoslavië, the making of van haar beroemde kunstwerken en haar tumultueuze liefdesrelaties. Neem alvast een paar dagen vrij van werk, want dit boek kun je niet meer wegleggen tot het uit is.

Shop dit boek lokaal.

5. Joke van Leeuwen: Ik dacht dat jij 

In Ik dacht dat jij kruip je in het hoofd van een manipulatieve en narcistische kunstenaar. Dat vindt hij natuurlijk niet van zichzelf. Nee, hij is een droomman voor zijn partner Zigi, een violiste. Hij heeft zelfs een geluidsdichte kamer voor haar gebouwd, zodat ze hem niet hoeft te storen met haar vioolspel. En hij zou ook een geweldige vader zijn, als hij zijn dochter maar mocht zien. Idioot eigenlijk dat zij nooit reageert op zijn verjaardagskaarten. Die zijn notabene handgetekend. Beseft ze dan niet dat die waarschijnlijk best veel waard zijn? En die restauranteigenaren die enkele schilderijen van hem hebben opgehangen… Waarderen zij wel genoeg wat voor een dienst hij ze ermee bewijst? Het boek is kort (133 pagina’s) maar roept een heel scala van emoties op. Wij ergerden ons kapot, barstten een paar keer in lachen uit en waren mateloos nieuwsgierig naar hoe het verhaal zou eindigen – hoe lang wordt het absurde gedrag van de hoofdpersoon geaccepteerd?

Shop dit boek lokaal.

6. Madeline Miller: Galatea

Misschien ken je Madeline Miller al van haar twee internationale bestsellers Circe en Een lied voor Achilles – feministische hervertellingen van Griekse mythen. Maar wist je dat ze ook een kortere roman heeft geschreven over een kunstwerk dat tot leven komt? Dat is Galatea, gebaseerd op een van de verhalen uit de Metamorfosen van Ovidius. In de originele versie (uit ongeveer 8 na Christus!) maakt de beeldhouwer Pygmalion een sculptuur van een beeldschone, “onaangetaste” vrouw, die met hulp van de godin Venus tot leven wordt gebracht. De kunstenaar en zijn sculptuur leven lang en gelukkig. Madeline Miller kantelt het narratief: we krijgen het verhaal te horen vanuit het perspectief van de sculptuur, Galatea. Spoiler: er is absoluut geen sprake van een happy end. Wij lazen het boek – dat in de Nederlandse versie voorzien is van prachtige illustraties – twee keer in korte tijd en weten zeker: dit verhaal vergeten we nooit meer.

Shop dit boek lokaal.

7. Zadie Smith: Over schoonheid

Wij leerden de wereldberoemde Britse schrijver Zadie Smith kennen tijdens onze studie door haar roman Over schoonheid (2005), die zich deels afspeelt op de afdeling kunstgeschiedenis van een Amerikaanse universiteit. Daar werkt Howard Belsey, een 57-jarige kunsthistoricus die zijn boek over Rembrandt maar niet af krijgt, betrapt is op vreemdgaan met een collega en nu ook nog hoort dat zijn nemesis Monty Kipps op dezelfde universiteit komt werken. Maar het boek reikt zo veel verder, langs alle relaties van het gezin Belsey, waaronder de vreemde vriendschap tussen Kiki Belsey en Carlene Kipps, de verliefdheid van Jerome Belsey op Victoria Kipps, en de concurrentie tussen die laatste en Zora Belsey. Over schoonheid gaat over de academische wereld en kunstbeleving, over liefde en bedrog, over Zwart-zijn en ongelijke kansen, maar bovenal over identiteit en ego. Wie wil je zijn in dit leven en wat ben je bereid te doen om dat idee van jezelf te bereiken? En is dat wel altijd mogelijk? Met 412 pagina’s schoon aan de haak is Smiths moderne klassieker uitstekend gezelschap voor de aankomende koude weken.

Shop dit boek lokaal.

8. Tineke Hendriks: Waar kleur is, is leven

Waarschijnlijk heb je weleens gehoord van Gerrit Rietveld, de beroemde architect en meubelontwerper. Maar wist je ook dat hij een dochter had die kunstenaar was? Voor ons was het een heuse ontdekking, en dat dankzij de roman van Tineke Hendriks. Zij neemt je mee in het levensverhaal van Bep Rietveld (1913-1999). Van de moeizame relatie met haar vader, de lessen die ze kreeg van Charley Toorop, haar verhuizing naar Indonesië en opsluiting in een interneringskamp, tot haar drie (niet allemaal even gelukkige) huwelijken. Tijdens al deze veelbewogen levensfases was er één constante: Bep Rietvelds liefde voor het maken van kunst, en dan vooral portretten. Wij lazen dit boek in één ruk uit. 

Shop dit boek lokaal.

9. Benjamin Moser: De wereld op zijn kop

Op 25-jarige leeftijd verhuisde Benjamin Moser van Texas naar Utrecht. Niet voor het geweldige klimaat, maar voor zijn geliefde, Arthur Japin. Ver van zijn geboortegrond zocht hij naar een manier om te aarden en zijn nieuwe thuis te leren kennen. Kunst werd zijn hulpmiddel; hij bezocht talloze musea en tentoonstellingen en las zijn ogen uit zijn hoofd. Uiteindelijk vond hij vooral in 17de-eeuwse kunst het fundament van “de Hollandse cultuur”. Mosers boek De wereld op zijn kop. Ontmoetingen met de Hollandse meesters is een weerspiegeling van zijn integratieproces. Het bevat essays die hij de afgelopen 20 jaar schreef over 17de-eeuwse grootmeesters. Wat leerde hij van hun kunstwerken? Maar ook: waarom hechten we zoveel waarde aan het label “een echte Rembrandt”, en wie waren al die kunstenaars die in Rembrandts schaduw staan? Moser schrijft waanzinnig goed en weet precies wat de lezer wil: juicy anekdotes. In dit boek kom je bijvoorbeeld te weten wie een meesterlijke netwerker was, welke kunstenaar het productiefst was toen ze kleine kinderen had en wie de enige (!) 17de-eeuwer was die zichzelf naakt heeft geschilderd.

Shop dit boek lokaal.

10. Hans den Hartog Jager: Revolutie in het paradijs

Misschien heb je Hans den Hartog Jagers essays over hedendaagse kunst in NRC weleens gelezen. Of je antwoord ‘ja’ of ‘nee’ is, doet er eigenlijk niet toe: de artikelen zijn nu gebundeld en volgens ons echt een must-have. De essays knetteren en kietelen, en niet alleen omdat de kunst die besproken wordt zo gaaf (of gruwelijk – we’re looking at you, Erik Kessels) is. Het komt vooral doordat Hans den Hartog Jager zich durft uit te spreken, boos te maken, laaiend enthousiast te zijn of juist de twijfel toe te laten. Dat werkt heel goed, omdat eronder een metersdiep fundament aan kennis ligt. Je hoeft Revolutie in het paradijs niet chronologisch te lezen, dat deden wij ook niet. We begonnen ergens middenin met het idee: even een stukje lezen tussen de bedrijven door. En toen lazen we er nog een, en toen nog een, en toen… Erg verslavend!

Shop dit boek lokaal.

11. Róman Kienjet: Licht

Aanvankelijk waren we een tikkie sceptisch: een boek met enkel interviews met Nederlandse fotografen, blijft dat 240 pagina’s lang boeien? Maar vanaf het eerste interview met de geweldige Bertien van Manen waren wij hooked. Róman Kienjet is een intelligente interviewer die een uniek portret neerzet van de veertien fotografen die hij sprak. Van Awoiska van der Molens grote liefde voor bijzondere afdruktechnieken tot Scarlett Hooft Graaflands onuitputtelijke energie om het perfecte decor te vinden voor haar kleurrijke beelden – dankzij dit boek kijken wij met een nieuwe blik naar hun werk, en naar dat van de twaalf andere geïnterviewden. Een dikke tip, zeker voor liefhebbers van fotografie.

Shop dit boek lokaal.

12. Rebecca Morrill: Fenomenale vrouwen in de beeldhouwkunst

Het twaalfde boek in deze lijst is een echt koffietafelboek / bladerboek / cadeauboek. Ons hebberige oog viel op Fenomenale vrouwen in de beeldhouwkunst, waarin 300 (!) kunstenaars uit 64 landen en 500 jaar kunstgeschiedenis aan je worden voorgesteld. Het boek laat goed zien hoe breed de kunstvorm ‘beeldhouwkunst’ tegenwoordig is; sculpturen kunnen – heel traditioneel – uit marmer of hout bestaan, maar bijvoorbeeld ook uit kunststof, textiel en planten. Van elke kunstenaar in dit boek krijg je één belangrijk werk te zien, naast een korte beschrijving. Een fijne introductie tot allerlei bekende én nieuwe namen, ook voor ons. Wij hadden namelijk nooit eerder gehoord van iemand als Meg Webster en zijn nu helemaal fan. 

Shop dit boek lokaal.