De Kunstmeisjes 11 april 2021

SPECIAL: Land Art Nederland

Landschapskunst (of: land art) is een klasse apart. Kunst die niet alleen midden in de natuur staat, maar ook gemaakt door vervorming of aanpassing van land, aarde, hout of steen. De kunstwerken gaan daardoor echt een dialoog aan met de plek waar ze staan. Land art als kunststroming ontstond halverwege de twintigste eeuw in Noord-Amerika. Het was een tijd waarin extreme gebeurtenissen elkaar opvolgden. Zo begon de Vietnamoorlog in 1955 en zag men in 1963 voor het eerst foto’s van de aardbol vanuit de ruimte. Kunstenaars gingen mee op de stroom van grote maatschappelijke veranderingen, met een kritische blik. Ze wilden een democratisering van de kunstwereld en streefden naar een kunstvorm die buiten de gebaande paden lag, in het “vrije” land, open en toegankelijk voor iedereen. Een groep pioniers trok het weidse landschap in. Landschapskunst is echter zeker niet alleen in de Verenigde Staten te bezichtigen, want na de start in de jaren 50 en 60 verspreidde deze kunstvorm zich over de hele wereld. 

Wist je dat je inmiddels bijna nergens ter wereld zoveel landschapskunstwerken bij elkaar vindt als in Nederland, met als epicentrum de provincie Flevoland? Renee Schuiten-Kniepstra, mede-oprichter van De Kunstmeisjes, is al sinds haar studie Kunstgeschiedenis een enorme #fangirl van land art. Daarom heeft ze nu een nieuwe website gelanceerd, waarop je ziet waar je alle land art in Nederland kunt vinden: Land Art Nederland. Ook al beweert ze “geen favorieten” te hebben, deelt Renee speciaal voor De Kunstmeisjes drie landschapskunstwerken die je volgens haar als eerste moet bezoeken. 

RO-AD, ' Mozesbrug', 2011, foto: RO&AD Architecten

RO-AD 一 Mozesbrug (Noord-Brabant)

Holy Mozes op een driewieler, wat is dit tof. De titel verraadt al enigszins wat hier gaande is: dit is geen gewone brug. Eerder een sleuf dwars door het water. Alsof Mozes himself is opgestaan en het water in tweeën heeft gespleten. Architectenbureau RO-AD ontwierp deze brug om toegang te verlenen tot een zeventiende-eeuws zandfort. Het water staat precies tot aan de rand van de brug, zodat je als bezoeker in lijn komt met het wateroppervlak. Maar dat zorgt er niet alleen voor dat je strak het water op kunt kijken, de brug valt optisch helemaal weg. Geinig feitje: de brug wordt in de wintermaanden onder water gezet, zodat schaatsers er ongehinderd overheen kunnen schaatsen.

James Turrell, 'Hemels Gewelf', Kijkduin, 1996, foto: Renee Schuiten-Kniepstra

James Turrell 一 Hemels Gewelf (Zuid-Holland)

Het is een van de eerste landschapskunstwerken die ik ooit heb gezien: Hemels Gewelf van de Amerikaan James Turrell. Mijn liefde voor dit werk is met de jaren alleen maar groter geworden. In eerste plaats omdat de maker een man met een prachtige baard is en dat mijn persoonlijke fetisj is, maar ook omdat ik elke keer word verrast door de subtiliteit van dit kunstwerk. Verborgen in de duinen van Kijkduin bestaat het uit twee delen: een kom in het landschap die je via een tunneltje bereikt en, iets verderop, een heuvel met een stenen verhoging. Op beide plekken kun je op een bankje gaan liggen, hoofd lekker naar achteren gekanteld, en de hemel observeren. Deze vormt zich dan als een koepel over je heen. Turrell heeft op meesterlijke wijze de optimale omstandigheden geschapen om deze bijzondere sensatie te ervaren. 

Moniek Toebosch, 'Engelenzender', 1994, via: Museumtijdschrift.

Engelenzender 一 Moniek Toebosch (Flevoland)

Wel eens een engel horen zingen? Op de Houtribdijk kon dat zomaar eens gebeuren. Van 1994 tot 2000 kon je namelijk onderweg van Enkhuizen naar Lelystad (of andersom) intunen op De Engelenzender (98.0), waar lieflijke engelenliederen werden uitgezonden. Dit was geen lokaal project om zieltjes te winnen, maar een kunstwerk van Moniek Toebosch. Zij vond de Houtribdijk, die het IJsselmeer van het Markermeer scheidt, het ultieme verlaten landschap; perfect voor een goddelijke interventie. Helaas verdween het kunstwerk na enige tijd weer uit de ether, tot het in 2019 op veler verzoek weer terugkwam, nu in de vorm van een app. Een symbolisch gebaar, want Moniek Toebosch gaf hiervoor toestemming toen zij op haar sterfbed lag. Toebosch’ engelen leiden je overigens niet naar het licht aan het einde van de tunnel.. eh dijk. Aan de andere kant wacht jou namelijk een volgend land art-werk op: Exposure (aka ‘de hurkende man’) van Antony Gormley.

Meer weten over de geschiedenis van land art, of meteen in het overzicht van landschapskunstwerken in Nederland duiken? Bezoek hier de website Land Art Nederland.