HIGHLIGHT #8: De nieuwe Oude Meester: Kerry James Marshall

Doe even je ogen dicht en denk aan alle kunstwerken die je in je leven hebt gezien. Zie je al wat mooie portretten, landschappen met wandelaars en grote schilderijen met mythologische verhalen voorbij komen? Goed. Doe nu je ogen nog een keer dicht en probeer je wat gezichten van kunstenaars voor de geest te halen. Valt je iets op in beide gevallen? Juist, alleen maar blanke mensen. De voluptueuze vrouwen van Rubens: blank. Rubens zelf: blank. Picasso, Rothko, Rembrandt, de geportretteerden tijdens de Renaissance, Gouden Eeuw en nog tot diep in de twintigste eeuw: vrijwel allemaal blanke mensen. Eigenlijk best bizar hè? Dat vindt de Amerikaanse kunstenaar Kerry James Marshall ook. Hij besloot daarom dit grote gat in de kunstgeschiedenis op te vullen en ons het gemis van zwarte figuren eens goed duidelijk te maken. Hoog tijd om dus even stil te staan bij deze baanbrekende kunstenaar.

Kerry James Marshall (1955) is in ‘the deep South’ in Alabama geboren, maar verruilde het zuiden van Amerika al op jonge leeftijd voor Los Angeles. In deze periode, de jaren 60, vertrokken veel Afro-Amerikanen naar andere delen van de VS, ook wel bekend als The Second Great Migration. In Los Angeles was de sfeer heel anders dan in het conservatieve zuiden: er werd actief gevochten voor gelijke rechten voor Afro-Amerikanen: de Black Power movement. In diezelfde periode ging Kerry James Marshall in Los Angeles kunstlessen volgen, studeerde hij af aan de Otis Art School en maakte hij kennis met verschillende kunstenaars die in de jaren 60 en 70 de kunstwereld hebben bepaald (Judy Chicago, Edward en Nancy Kienholz, Betye Saar). Tijdens zijn studies opende in Los Angeles ook het LACMA (Los Angeles County Museum of Art), waar kunst uit verschillende eeuwen en uit alle werelddelen te zien is. Deze twee factoren zijn vanaf dat moment de leidraad in Kerry James Marshalls eigen werk: het gevecht om Afro-Amerikanen een gelijkwaardige plek in de wereld te geven en zijn interesse voor kunstgeschiedenis.

Kerry James Marshall geeft in zijn schilderijen zwarte mensen de hoofdrol. Deze groep is vrijwel volledig overgeslagen in de kunstgeschiedenis, niet als waardig erkend om een hoofdrol te spelen. Wanneer we goed naar alle schilderijen van de Oude Meesters kijken, zien we dat alle blanke figuren trots zijn afgebeeld. Zelfs de dronkaards van Jan Steen en de dienstmeisjes van Vermeer zijn zelfverzekerd en eisen hun ruimte binnen het schilderij op. Dat moesten de zwarte figuren in Kerry James Marshalls werken ook zijn: trots op hun aanwezigheid en hun afkomst. Om dit nog extra te benadrukken, heeft hij zijn hoofdpersonen de meest intense kleur zwart gegeven, die verder ook nergens in zijn schilderijen voorkomt.

Een voorbeeld van zijn werk zie je hierboven: Untitled (Painter) uit 2009. Op dit schilderij zien we een vrouw met een penseel en palet in haar hand: een kunstenares. Als je goed kijkt, zie je haar nog een keer in dit werk: op de achtergrond, nog niet ingekleurd. De vrouw is een zelfportret aan het maken. Met dit schilderij geeft Kerry James Marshall niet alleen de zwarte vrouw een plek in de kunstgeschiedenis, maar ook de zwarte kunstenaar. Want ja, ook zwarte mensen kunnen prachtige kunst scheppen. Wanneer we goed naar het schilderij in het schilderij kijken, lijkt Kerry James Marshall de zwarte vrouw als kunstenaar echter niet helemaal serieus te nemen; ze schildert op de manier van ‘paint by number’. Op deze manier schilderen, door de genummerde vakken in te vullen met de kleur die bij het nummertje hoort, dat kan zelfs een kind, toch? Maar als we kijken naar haar kleding en naar wat ze schildert, zien we dat ze het simpele systeem niet helemaal volgt. De vrouw vult de vakken naar eigen keuze in, zij bepaalt de regels en kiest zelf welke kleuren zij wil gebruiken.

Net als de vrouw in Untitled (Painter) uit 2009 bepaalt Kerry James Marshall zelf de regels. Als hij zou blijven werken in lijn met de kunstgeschiedenis, zouden we wellicht nog steeds alleen maar trotse witte mensen zien in westerse kunst. Hij zegt met zijn werk echter stellig: zwarte mensen maken ook deel uit van de westerse cultuur en horen dus net zo goed thuis in westerse kunst. De kunstenaar gaat zelfs nog een stapje verder: niet alleen toont hij zwarte mensen, hij zet ze in composities die we gewend zijn van de Oude Meesters. Hiermee geeft hij ons, de wereld, een keiharde reality check: kijk eens wat we in de kunstgeschiedenis allemaal achterwege hebben gelaten, onzichtbaar hebben gemaakt, hebben moeten missen. Hetzelfde zien we terug bij de jongere kunstenaar Kehinde Wiley (1977) die portretten van zwarte mensen in de stijl van bekende oude meesters maakt. Kerry James Marshall, Kehinde Wiley, maar ook Lynette Yiadom-Boakye(1977) vormen een nieuwe generatie van kunstenaars die ons laten zien: de kunstgeschiedenis heeft kleur nodig.

Helaas is Nederland nog niet helemaal up-to-date met het succes van deze kunstenaar, maar onze zuiderburen daarentegen wel. Welke vriend(in) zegt er nou nee tegen een weekendje Antwerpen? Hup naar naar het MUHKA in Antwerpen, want daar kennen ze Kerry James Marshall al best aardig, met 68 stuks in hun collectie: http://www.muhka.be/collections/artists/m/artist/1222-kerry-james-marshall/items

Kijk ook eens op de website van de Jack Shainman Gallery. Zij vertegenwoordigen onder andere het werk van Kerry James Marshall en Lynette Yiadom-Boakye. Maar scroll vooral even door de lijst met kunstenaarsnamen en onderzoek eens een kunstenaar die je niet kent.