Jolien Klitsie 27 juni 2019

GO | NO GO #186: Op audiëntie bij de Queen B van de beeldhouwkunst

Gaan of niet gaan: dat bepaal je zelf. Wij geven je – met een kritische blik – tips voor tentoonstellingen. Ook met mooi weer kun je volop van kunst genieten, want op dit moment zijn de beelden van Louise Bourgeois in de Rijksmuseumtuinen te zien. Wij namen er dit weekend een kijkje!

Louise Bourgeois (1911-2010) is de Queen B van de beeldhouwkunst, ze staat wereldwijd bekend om haar levensgrote sculpturen en installaties. Bourgeois was de eerste vrouwelijke kunstenaar die een solotentoonstelling in het MoMA kreeg, werd door Tate Modern gevraagd om een speciale serie voor de Turbine Hall te creëren en exposeerde zelfs in de Hermitage in Sint-Petersburg. Plot twist: dit gebeurde allemaal nadat ze de zeventig al was gepasseerd, terwijl ze wel al sinds haar twaalfde in het vak zat. De in Parijs geboren kunstenaar hielp haar moeder namelijk als kind al met het restaureren van antieke wandtapijten, die haar vader vervolgens verkocht in de galerie onder hun appartement in Choisy-le-Roi. Na het overlijden van haar moeder (toen Bourgeois twintig was) besloot ze Kunst te gaan studeren aan het École du Louvre en het École des Beaux Arts.

Louise Bourgeois ‘In and out #2’ 1995-1996, Easton Foundation. Foto: Antoine van Kaam © The Easton Foundation/Pictoright, Amsterdam

Kort na haar opleiding ontmoette Bourgeois de kunsthistoricus en NYU professor Robert Goldwater. De twee stapten al na drie weken in het huwelijksbootje, en drie weken later op de boot richting New York. Eenmaal in New York zou het nog jaren duren voordat Bourgeois de erkenning van de kunstwereld kreeg. Terwijl haar bevriende collega-kunstenaars Willem de Kooning en Mark Rothko het tijdperk van de abstract expressionistische schilderkunst inluidden, verbeeldde Bourgeois thema’s zoals angst en kwetsbaarheid in haar beeldhouwkunst; thema’s die verwezen naar een lastige kindertijd. Pas toen ze in de loop van de jaren zestig  in grotere formaten en met hardere materialen zoals marmer en brons ging werken, werd ze eindelijk opgemerkt. In de tuinen van het Rijksmuseum zijn nu twaalf van deze monumentale beelden te bezichtigen, bijna allemaal afkomstig uit de laatste twintig jaar van haar leven.

Louise Bourgeois ‘Spider’ 1996, Easton Foundation. Foto: Antoine van Kaam © The Easton Foundation/Pictoright, Amsterdam

De meest kenmerkende sculpturen uit het oeuvre van Bourgeois zijn de gigantische beelden van spinnen, die ze na haar tachtigste (!!) introduceerde en in verschillende series en vormen produceerde. In de voortuinen van het Rijksmuseum staan er twee opgesteld (beide uit 1996). Op het eerste gezicht lijkt zo’n sculptuur op een prop uit een griezelfilm, maar veilig temidden van de keurig gemanicuurde bloemenperkjes in de Rijksmuseumtuinen worden ook de positieve kwaliteiten van de spin zichtbaar: spinnen zijn beschermers en herstellers. Als er een gat in het web van de spin ontstaat, weeft ze het geduldig weer dicht. Bourgeois’ beelden van spinnen vormen een ode aan haar tapijtwevende moeder, die een lang ziektebed te verduren kreeg. Ondertussen hield haar vader er allerlei affaires op na en werd de kleine Bourgeois geacht de andere kant op te kijken. Die kinderjaren hebben veel invloed op haar gehad en zijn naar eigen zeggen ook de reden achter Bourgeois’ grotendeels autobiografische oeuvre: het maken van kunstwerken was voor haar een manier om met haar pijnlijke herinneringen om te gaan. In de vleugelnootboom in de achtertuin van het Rijksmuseum hangen ook twee gepolijste aluminium beelden die doen denken aan bijenkorven of aan de spinsels van een insect. Ze hebben een in elkaar gedraaide spiraalachtige vorm en verwijzen naar Bourgeois’ vader, die antieke stoelen vaak ondersteboven aan het plafond van de werkplaats ophing. Waar de grote spinnen bijna aandoenlijk lijken door hun ietwat klunzige houdingen, stralen deze sculpturen iets dreigends en onbereikbaars uit vanwege hun gesloten vorm en het reflecterende exterieur.

Louise Bourgeois ‘Untitled’ 2004, Easton Foundation. Foto: Antoine van Kaam © The Easton Foundation/Pictoright, Amsterdam

Vrouwelijkheid en seksualiteit hebben altijd een belangrijke rol gespeeld in de kunst van Bourgeois, veel van haar sculpturen verbeelden lichamelijke vormen in complexe houdingen. Hoewel ze zichzelf expliciet niet associeerde met de eerste feministische golf van de jaren zestig, kreeg haar werk wel meer aandacht dankzij deze beweging. Maar zoals de kunstenaar zelf aangaf, ging het om meer dan gender; het zijn verbeeldingen van haar pijnlijke jeugdherinneringen aan de manier waarop er door haar vader maar ook door haar zus achteloos met seksuele verhoudingen om werd gegaan. Het vreemde gietaluminium object In and out #2, (1995-96) dat solo in een van de zijtuinen staat, bestaat uit een opbollende vorm van fragmenten van mannelijke en vrouwelijke lichaamsdelen die over elkaar heen vloeien en weg lijken te smelten. Het zijn seksuele toespelingen die het ongemak van Bourgeois demonstreren. De sculptuur The blind leading the blind (1947-49) is een van de twee vroegere werken uit de tentoonstelling, Bourgeois liet het pas later in brons gieten. Ironisch genoeg staat deze naast de speeltuin opgesteld; het beeld verwijst naar de ontkenning over de vreemde omgangsvormen binnen het gezin waar Bourgeois zich zo aan stoorde. De geometrische vorm bestaat uit drie gestapelde vierkante staven die worden gedragen door twee kolommen van smal aflopende pilaren. Als je er recht voor gaat staan, herken je de vorm van een rij mensen die hun handen op elkaars schouders laten rusten. In tegenstelling tot de vloeiende vormentaal die we net bij de andere sculpturen zagen, weergeven deze spitse vormen juist de hardheid van de realiteit. Alle beelden in de tentoonstelling lezen als losse hoofdstukken uit het dagboek van Bourgeois, waarin ze haar gevoelens naar allerlei verschillende en uiteenlopende vormen vertaal, die vervolgens in de Rijksmuseumtuinen tot leven zijn gekomen.

Zelf bezoeken?

Hoe lang doe je er over?
30 minuten
Expert level
Beginners | Gevorderden | Crazy pro
Meer weten

Ontwijk je in de zomer liever de klimaat gecontroleerde museumzalen maar ben je wel nog op zoek naar je kunst-fix? Tot en met 15 september kun je nog genieten van ARTZUID: de Amsterdam Sculptuur Biënnale. Deze openluchttentoonstelling bevat meer dan zestig kunstwerken die langs een route van ongeveer 2,5 kilometer zijn opgesteld, ideaal voor een fietstochtje op een warme dag. Meer informatie vind je op https://www.artzuid.nl

De tentoonstelling ‘Louise Bourgeois in de Rijksmuseumtuinen’ is nog t/m 3 november 2019 te zien bij het Rijksmuseum.

Meer informatie