GO | NO GO #196: Elspeth Diederix – Moderne stillevens onder water

Al in de eerste zaal besef je hoe wonderlijk de wereld onder water is. En dat je er zo weinig van weet, want ja, wanneer kom je daar nou? Meest in het oog springend zijn wel alle kleuren die er kennelijk op de bodem te zien zijn en die variëren van flets grijs en groen op de ene foto tot de meest bonte kleuren – geel, paars, oranje – op de andere. De titel van de tentoonstelling, When Red Disappears, refereert naar wat er met kleur gebeurt onder water. Namelijk dat de kleur rood, naarmate je dieper gaat, door allerlei natuurkundige en optische factoren steeds meer uit het zicht verdwijnt, tot er alleen een grijzige zandbodem overblijft. Daar schijn je dan met een zaklamp op en, páts – alle kleur komt weer tevoorschijn. Naast die door Diederix knap vastgelegde kleurenpracht zijn op haar onderwaterfoto’s ook allerlei eigenaardige vormen te zien. Vormen die je – omdat je ze niet kunt plaatsen – meteen koppelt aan dingen die je kent. Dat doet de eigenzinnige fotograaf zelf ook in de titels die ze haar werken geeft. Waar sommige foto’s gewoon zijn genoemd naar wat je erop ziet (Anemone in Sand en Green Weed) heet een ander werk bijvoorbeeld Blue Donkey. En inderdaad zeg! In het met koralen en algen bezaaide rotsige stuk bodem valt een blauwe ezelskop te ontwaren. De titels zijn grappig, maar ook tamelijk sturend. Want probeer het ezeltje dan nog maar eens te negeren.

Sommige foto’s van Diederix zijn net schilderijen, of specifieker: stillevens. Dit wordt geïllustreerd in de Rode Zaal van het museum: daar hangt tussen twee foto’s van Diederix een zeventiende-eeuws stilleven met een grote nautilusschelp van Frans Sant-Acker. De gelijkenis is inderdaad treffend. Dat komt in de eerste plaats door de gecentreerde compositie en het gebruik van een zware clair-obscur (het contrast tussen licht en donker), maar het zit ‘m ook in de stofuitdrukking. De oude meester werd geacht uiteenlopende materialen zoals koper, glas, fluweel en citroenschillen virtuoos te kunnen weergeven. Ook op de foto’s van Diederix zijn allerlei soorten texturen te zien: doorzichtige rubberachtige pijpjes bijvoorbeeld, kloddertjes slijm, sponsachtige wezens en parelmoeren schelpen. Het leuke van de texturen op de foto’s van Diederix is dat je meestal niet weet waarnaar je kijkt, waardoor je je afvraagt hoe iets zal aanvoelen: hard, zacht, ruw, glad? Maar waar de stillevens van de Hollandse oude meesters haarscherp zijn, zijn de foto’s van Diederix vrij wazig. Dat is niet zo gek, want alles op de bodem van het meer kronkelt en wuift. Bovendien kun je onder water moeilijk zien, omdat je niet alleen door je duikbril, maar ook door je camera én het troebele water heen moet kijken. Door die onscherpte lijken de foto’s nog minder op foto’s. Zo is het alsof de ribbelige oesters op het werk With Yellow (2016) zijn geschilderd met dikke en pasteuze klodders. Sommige foto’s zijn zelfs zo abstract dat ze doen denken aan action paintings uit de jaren vijftig. Zoals Green Weed (2014) waarop tussen de bodembegroeiing een gifgroene ‘wolk’ zeewier ronddrijft. Of het werk Galaxy (2014) met kleine witte puntjes en donkergekleurde zweempjes die er door Pollock himself op lijken te zijn gedruppeld. In het werk van Diederix neem je dus niet alleen een heerlijke duik in het water, maar – door alle associaties – ook in de kunstgeschiedenis.