Volgens een onderzoek van Mama Cash is slechts 13% van de kunstwerken in Nederlandse museumcollecties van vrouwelijke hand. De voornaamste oorzaak hiervan is dat vrouwen eeuwenlang anders behandeld werden dan mannen. Voor mannen waren er meer kansen, zeker op het gebied van het maken van een carrière. De taken van de vrouw bestonden lange tijd enkel uit kinderen baren en voor het huishouden zorgen. Studeren zat er voor meeste vrouwen dus ook niet in; tot in de negentiende eeuw werden er zelfs geen vrouwen aangenomen op kunstacademies. Toen dit dan eenmaal wel gebeurde, mochten zij niet aan alle klassen deelnemen – zo was tekenen naar naaktmodellen for men only. Had je dit alles als artistieke vrouw toch weten te doorstaan en wilde je graag deelnemen aan een kunstprijs, zoals de prestigieuze Prix de Rome, dan liep je weer tegen een spreekwoordelijke dichte deur aan, want deelname was – wederom – niet voor vrouwen. Kortom, het werd vrouwelijke kunstenaars niet makkelijk gemaakt. Maar dat betekent niet dat zij er niet waren, en dat ze niet hun stempel wisten te drukken op de kunst. Helaas werden velen van hen na hun dood enkel geesten in de kunstgeschiedenis. Tot nu.
GO | NO GO #198: Koninginnen in de kunst
Gaan of niet gaan: dat bepaal je zelf. Wij geven je – met een kritische blik – tips voor tentoonstellingen. Deze week zijn we in het Stedelijk Museum Schiedam, waar de tentoonstelling ‘Meesterlijke vrouwen’ te zien is.
Het Stedelijk Museum Schiedam laat ons (opnieuw) kennismaken met enkele vrouwen uit de kunstgeschiedenis die we absoluut niet mogen vergeten, in de tentoonstelling Meesterlijke vrouwen. De selectie bestaat uit tien baanbrekende Nederlandse kunstenaars uit het begin van de twintigste eeuw. Deze vrouwen hebben met hun werk veel verandering teweeggebracht en hun invloed is nog steeds zichtbaar in de kunst van nu. Je ziet werk van Charley Toorop, Adya van Rees – Dutilh, Jacoba van Heemskerck, Lou Loeber, Fré Cohen, Eva Besnyö, Nola Hatterman, Alida Pott, Lotti van der Gaag en Frieda Hunziker. De vrouwen werkten in verschillende media en tijdsperioden, dus verwacht veel verschillende stijlen, materialen en media, waaronder glas-in-lood ramen, wandkleden, beeldhouwwerken en schilderijen. Deze vooruitstrevende vrouwen worden daarnaast vergezeld door het werk van tien hedendaagse vrouwelijke kunstenaars: Marlene Dumas, Barbara Broekman, Nicky Assmann, Marjolein Witte, Joyce Overheul, Robin de Puy, Raquel van Haver, Jessica Skowroneck, Maartje Korstanje en Liselore Frowijn. Twintig vrouwelijke kunstenaars, sommige voor de een bekender dan de ander, om een broodnodige nieuwe cursus kunstgeschiedenis mee te beginnen.
Niet van elke pionier is evenveel werk te zien in deze tentoonstelling; soms wordt er gekozen voor een werk dat duidelijk haar stijl toont, soms zijn hier vijf werken of meer voor nodig. Het aantal werken neemt echter niet weg dat de kunst die er te zien is enorm veel met je kan doen. Neem bijvoorbeeld de schilderijen van Lou Loeber (1894 – 1983). Zij werkte vanuit een belangrijke vuistregel: de voorstellingen in haar schilderijen moesten herkenbaar blijven. De reden hiervoor beschreef ze in een theoretische grondslag voor haar eigen werk; kunst heeft een maatschappelijk doel. Het moet bijdragen aan de bewustwording van de mens, wat uiteindelijk zal leiden tot een socialistische maatschappij. Volledig abstracte kunst was dus een no go volgens Loeber, want dat was onbegrijpelijk en dus elitair. Om de kunst echt voor iedereen toegankelijk te maken, maakte zij zelf vele reproducties van haar werk zodat ook mensen met een laag inkomen kunst konden kopen. Maar later in haar carrière werden haar werken toch steeds abstracter. Dit gebeurde omdat zij haar vertrouwen in het socialisme volledig was verloren door de gruweldaden van de socialisten in Rusland. In de tentoonstelling zie je beide stijlen naast elkaar waardoor je de verschillen in haar werk goed ziet. Een sterke overgang in stijl onderging ook het werk van Frieda Hunziker (1908 – 1966). Zij begon met schilderijen in een vereenvoudigde realistische stijl, maar na een reis naar Curaçao werd dit al snel overruled door kleurrijke abstractie. Voor haar was het van het grootste belang een verbeelding van het innerlijke vast te leggen. Als je voor een van haar werken staat, waar dikke lagen verf op zijn aangebracht, voel je haar passie en kracht van het canvas stralen. In de tentoonstelling Meesterlijke vrouwen hangt onder anderen haar schilderij Landschap (1963). Er is in een eerste oogopslag weinig van een landschap te herkennen, maar hoe langer je kijkt, des te meer lijkt er te ontstaan. De ruwe penseelstreken lijken water, een wolk en bomen gecreëerd te hebben zonder deze te beperken tot een realistische vorm; het gaat letterlijk alle kanten op. Het is alsof je een storm ziet aankomen terwijl jij hoog op een berg staat en hiermee nog op tijd weg kan komen voordat de regen je volledig doorweekt. Kunst om in te verdrinken, in a good way.
Naast het herintroduceren van de moderne pioniers en hun werk, is de koppeling van elke moderne kunstenaar aan een hedendaagse maker erg interessant. Zo staat op enige afstand van de schilderijen van eerder genoemde Frieda Hunziker een paspop gekleed in een gelaagde outfit, ontworpen door de hedendaagse modeontwerper Liselore Frowijn. Frowijn liet zich voor dit stuk, speciaal gemaakt voor deze tentoonstelling, inspireren door de gelaagdheid in Hunzikers schilderijen. Deze vertaalde zij niet in verfstreken, maar in zijde, prints en borduurwerk. Door telkens twee verschillende generaties vrouwelijke kunstenaars naast elkaar te zetten, hoopt het museum een nieuwe insteek in de museumwereld aan te moedigen: niet alleen vrouwelijke makers ‘opnieuw ontdekken’, maar onze ogen openhouden voor álle krachtige kunstenaars van nu. In elke generatie vind je immers baanbrekende en vernieuwende vrouwelijke kunstenaars, die getoond en niet vergeten mogen worden. Hopelijk is dit een eerste stap naar meer dan die treurige 13%. Het Stedelijk Museum Schiedam is zeker niet het enige museum dat zich hier actief mee bezighoudt: het is een onderwerp dat de hele kunstwereld momenteel erg bezighoudt. To be continued.
Zelf bezoeken?
Als je meer wilt weten over vrouwelijke kunstenaars en hun werk, dan is het boek ‘A Big Important Art Book (Now with Women)’ van Danielle Krysa echt een aanrader. Dit boek toont het werk van vijfenveertig hedendaagse vrouwelijke kunstenaars en daarnaast geeft het ook tips om de kunstenaar in jezelf wakker te maken. Absoluut een aanvulling op de collectie kunstboeken in je boekenkast!