Lukt het ons nog om OFF te staan, of staan we voortdurend ON? Hoewel dit een gekke vraag lijkt (we zijn toch geen apparaten?), weet vrijwel iedereen wat hiermee bedoeld wordt. Sta je ‘aan’, dan ben je bezig, met jezelf en met anderen. Je bent bereikbaar en bovenal: online. Sta je ‘uit’ dan ben je onbereikbaar, offline, in het hier en nu, en niet bezig met de wereld om je heen. De vraag alleen al impliceert dat wij amper nog ‘uit’ staan. Een belangrijke oorzaak: dat draagbare computertje in je broekzak. De smartphone heeft ons vrijwel allemaal in zijn greep. Het is onze toegang tot het grenzeloze internet en endless scroll op sociale media. Zelfs in de momenten dat je je telefoon niet gebruikt, ben je er waarschijnlijk wel mee bezig. ‘Zou ik hier een mooie foto van kunnen maken? Moet ik deze romantische zonsondergang delen met mijn partner of met al mijn honderden Instagram-volgers?’ Ook fotograaf Martijn van de Griendt (Eindhoven, 1970) observeerde een wereld waarin we permanent ‘aan’ staan. Hij reisde het land door en fotografeerde mensen op straat, op festivals, op kantoor of thuis. In de tentoonstelling ON/OFF in het Amsterdamse Rijksmuseum brengen 42 confronterende foto’s je oog in oog met onze altijd-maar-aan-staan-maatschappij.
GO | NO GO #224: Altijd-maar-aan-staan-maatschappij
Gaan of niet gaan: dat bepaal je zelf. Wij geven je – met een kritische blik – tips voor tentoonstellingen. Deze keer bezochten we het Rijksmuseum in Amsterdam voor de tentoonstelling ‘Document Nederland: Martijn van de Griendt ON/OFF’.
Sinds 1975 geeft het Rijksmuseum ieder jaar een fotograaf de opdracht een belangrijk actueel thema in beeld te brengen. De veertigste opdracht voor Document Nederland is naar Martijn van de Griendt gegaan, een fotograaf die bekend staat om zijn fotoseries van jongeren. Van de Griendts foto’s kun je direct, rauw en ongecensureerd noemen. Zo fotografeerde hij onder meer zijn buurjongetjes Hassan en Hoessein, kinderen die net zeventien jaar oud zijn geworden, en bezoekers van de Kamasutrabeurs. Voor ON/OFF ging de fotograaf de straat op en fotografeerde hij een maatschappij die draait om de looks en de likes. Het project bracht Van de Griendt in confrontatie met zichzelf, want als fotograaf zijn Instagram en Facebook immers belangrijke podia en, zo schrijft hij zelf, de likes zijn applaus.
Een meisje dat naar zichzelf kijkt in een zakspiegeltje, terwijl twee vriendinnen naast haar een selfie maken. Een kindsterretje van slechts twee jaar oud met #TRENDSETTER op haar T-shirt. Een jongen en meisje die een meter van elkaar vandaan naar hun telefoon staren voor een momentje ‘rust’ op Lowlands Festival. Een gigantische groep ouders die bij de diplomauitreiking van hun kinderen niets anders doen dan fotograferen. De foto’s houden je stuk voor stuk een spiegel voor en zetten je aan het denken. Maar op lang niet alle foto’s staan mensen met hun telefoon. De tentoonstelling toont ook onze pogingen om ‘uit’ te staan. Van de Griendt bezocht bijvoorbeeld het Happinez Festival waar mensen massaal op af komen voor rust en bezinning en fotografeerde mediterende of demonstrerende mensen. Tussen de foto’s staan citaten van bekende schrijvers die Van de Griendt vroeg een begeleidend essay te schrijven. Zo schrijft Arnon Grunberg: ‘Als de ander ons niet bekijkt dan doen het zelf wel, al was het maar in de hoop dat via de omweg van de sociale media de ander alsnog kijkt.’ De essays zijn gebundeld in het fotoboek U bevindt zich hier. Want waar ben je eigenlijk als je in je telefoon bent opgezogen en geen aandacht meer hebt voor de directe omgeving? Het fysieke lichaam mag er nog wel zijn, maar het hoofd zit in een ander universum. De tentoonstelling confronteert je zo met ons absurde, obsessieve gedrag, waar we ons ergens wel van bewust zijn, maar toch moeilijk kunnen veranderen.
De muren van de twee zalen in de Philipsvleugel zijn glimmend zwart of wit gemaakt. De zwart-witte tegenstelling kan niet anders dan een verwijzing zijn naar de tegenstelling aan/uit of ON/OFF. De foto’s hangen vrij verspreid, in clusters aan een witte of zwarte muur en een enkeling op het kruispunt tussen wit en zwart. Hangen aan de witte muren die foto’s van mensen die ‘aan’ staan, of juist aan de zwarte muren? En de foto’s die tussen beiden hangen, staan die mensen zowel ‘aan’ als ‘uit’? Het antwoord blijkt niet zo zwart-wit en het onderscheid moeilijk te maken. Maar de zwart-witte muren prikkelen je in ieder geval extra na te denken over de mensen op de foto’s. Zo draagt ook de vormgeving van de tentoonstelling bij aan het verhaal van Van de Griendt, die bezoekers vooral zelf wil laten bepalen wat ze zien. Staan de gefotografeerden ‘uit’ of ‘aan’? Jij mag het zeggen. Maar de expositie biedt geen ruimte voor grijze muren. Je staat ‘aan’ of ‘uit’. Net als bij een apparaat is er geen tussenweg.
Zelf bezoeken?
Neem ook een kijkje in de Teekenschool van het Rijksmuseum, waar het werk van scholieren en MBO-studenten te zien is die voor Document Nederland Junior foto’s maakten met als thema online/offline.